|
مدیریت دانش بر ارتباط بین سه فاکتور فرآیندها، افراد و تکنولوژی به منظور
اعمال نفوذ دانش سازمانی تمرکز دارد. در راستای ایجاد دانش ارزشمند برای
سازمان، می بایست تبادل دانشی رخ دهد و دانش در میان افراد سازمان توزیع شده و
به اشتراک گذاشته شود. بسیاری از محققان معتقدند که تبادل دانش هسته اصلی
مدیریت دانش را تشکیل می دهد. اخیراً مطالعاتی در حوزه مدیریت دانش انجام شده
که عوامل مؤثر بر تبادل دانشی در بخش های خصوصی و دولتی را مورد بررسی قرار
داده است.
بسیاری از مطالعات که مسائل مربوط به مدیریت دانش را بررسی می کنند به نقش
کلیدی فرهنگ سازمانی در حمایت از به اشتراک گذاری دانش و تبادل دانشی اذعان
دارند و ضعف در آن را به عنوان یکی از عوامل مهم شکست مدیریت دانش در سازمان ها
می دانند.
از آنجایی که حوزه مدیریت دانش و فرآیندهای اصلی آن مانند تبادل دانشی در
چارچوب تحقیقات کشورهای عربی به ویژه عربستان سعودی، حوزة نسبتاً جدیدی می
باشد، جهت بررسی عوامل موثر در آن از یافته های مطالعاتی کشورهای توسعه یافته
استفاده شده است.
برخی عوامل فرهنگی موثر بر تبادل دانشی به عنوان یک فرآیند
کلیدی در مدیریت دانش عبارتند از: آمادگی برای پذیرش تغییر، نوآوری، اعتماد،
کارتیمی، تقویت روحیه کارکنان، جریان اطلاعات، مشارکت، نظارت، خدمات به مشتریان
و پاداش دهی به کارکنان.
بسیاری از پژوهشگران معتقدند امروزه کسب و کار بر پایه دانش استوار است و دورة
حاضر را دورة " اقتصاد مبتنی بر دانش" می نامند. در این دوره مدیریت دانش
سازمانی نقش به سزایی در حفظ سرمایه های فکری سازمان دارد و تبادل دانشی به
عنوان یکی از فرآیندهای اصلی مدیریت دانش به حفظ این سرمایه‌ها کمک می نماید.
با وجود مطالعات فراوان در حوزه مدیریت دانش در کشورهای توسعه یافته، کشورهای
عربی و به ویژه عربستان سعودی مطالعات بسیار کمی در این خصوص انجام داده اند.
بر این اساس در پژوهش حاضر تلاش بر این است که تاثیر برخی از ویژگی های فرهنگ
سازمانی را بر فرآیند تبادل دانشی در شرکت STC مورد بررسی قرار دهیم. بدین
منظور با تاکید بر ویژگی های منحصر به فرد فرهنگی جامعه عربستان و چارچوب
فرهنگی شرکت STC در صدد پاسخ به دو سوال ذیل می باشیم:
1- چه عواملی در فرهنگ سازمانی STC بر تبادل دانش اثرگذار است؟
2- آیا فرهنگ سازمانی در STC از فرآیند تبادل دانشی پشتیبانی می کند و یا مانع
آن است؟
بسیاری از منابع موجود در ادبیات مدیریت دانش، دانش سازمانی را به عنوان یکی از
دارایی مهم سازمان به شمار آورده اند. در دنیای امروز کسب و کار به شدت رقابتی
شده است و در چنین شرایطی موفقیت و بقای سازمان در گرو توجه به دارایی های
دانشی سازمان است.
بر این اساس، بررسی برخی از جنبه های مدیریت دانش از جمله
تبادل دانشی بسیار مهم به نظر می رسد. با این وجود تعدادی از عوامل سازمانی
ممکن است اثرات مثبت و یا منفی بر این روند داشته باشند. از جمله این موارد می
توان به فرهنگ سازمانی اشاره نمود.
فرهنگ سازمانی به عنوان الگوی اولیه از
مفروضات مشترک، ارزش ها و اعتقادات افراد یک سازمان و روش صحیح فکر کردن در
مورد مشکلات و فرصت های پیش رو در نظر گرفته می شود. شرکت STC یکی از بزرگترین
شرکت های خاورمیانه و بزرگترین شرکت مخابراتی در این منطقه است. تلاش برای
پیاده سازی مدیریت دانش در این شرکت به عنوان یکی از اهداف مهم مورد توجه واقع
شده است.
این پژوهش با بررسی تاثیر فرهنگ سازمانی شرکت STC در حمایت و یا عدم حمایت از
تبادل دانشی با اهداف زیر انجام شده است:
1- کشف ویژگی های فرهنگی شرکت STC
2- بررسی تاثیر ویژگی های فرهنگی بر تبادل دانش در چارچوب شرکت STC
3- ارائه راهکارهای تئوری و تجربی به تصمیم گیرندگان مربوطه، برای حمایت از
مدیریت دانش به بهترین شیوه ممکن، در چارچوب شرکت STC و زمینه های مشابه
هدف از این مطالعه بررسی تاثیر برخی از عوامل فرهنگی در مدیریت دانش شرکت STC
است. در شکل زیر مدل مفهومی پژوهش قابل مشاهده می باشد. متغیرهای مستقل پژوهش
عبارتند از: آمادگی برای پذیرش تغییر، نوآوری، اعتماد، کارتیمی، تقویت روحیه
کارکنان، جریان اطلاعات، مشارکت، نظارت، خدمات به مشتریان، پاداش دهی به
کارکنان و تبادل دانشی نیز به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است.
طراحی مدل مفهومی تحقیق و همبستگی های بین متغیرها با هدف بررسی تاثیرگذاری
فرهنگ سازمانی بر تبادل دانشی انجام شده است. این پژوهش را می توان به عنوان یک
پژوهش قیاسی-توصیفی در نظر گرفت که در آن از مطالعات قبلی به عنوان یک راهنما
برای رسیدن به اهداف مورد نظر استفاده شده است.
پیش از تاسیس شرکت STC، وزرات پست، تلگراف و تلفن عربستان تنها ارائه کننده
خدمات مخابراتی در این کشور بود و طیف وسیعی از خدمات ارتباطات از راه دور
مانند خدمات تلفن همراه (نسل دوم و سوم)، خدمات تلفن ثابت محلی و بین المللی،
تلکس، تلگراف و سرویس هایی همچون انتقال داده ها، خدمات اینترنتی و تجارت
الکترونیک از جمله خدماتی بود که توسط این شرکت به مشتریان ارائه می شد.
با
تاسیس شرکتSTC در دوم ماه می سال 1998 ارائه خدمات مخابراتی به این شرکت واگذار
شد. در حال حاضر شرکتSTC بزرگترین ارائه دهنده خدمات مخابراتی در خطوط تلفنی
ثابت و همراه در عربستان سعودی و بزرگترین شرکت مخابراتی در خاورمیانه است.
دفتر مرکزی این شرکت در ریاض واقع شده است و 21000 کارمند آن در 13 دفتر منطقه
ای در سراسر عربستان سعودی در حال ارائه خدمات به مشتریان هستند. بزرگترین
اپراتور مخابراتی خاورمیانه، در راستای تبدیل شدن به یک شرکت دانش بنیان و حفظ
مزیت رقابتی پایدار، بر پیاده-سازی مدیریت دانش تاکید بسیاری دارد. در ساختار
سازمانی این شرکت معاونت مستقلی تحت عنوان مدیریت دانش وجود دارد که خود از 3
بخش زیر تشکیل شده است:
1- دفاتر مدیریت دانش (واقع در مناطق 13 گانه)؛
2- واحد تحقیقات و مشاوره؛
3- واحد سیاست ها و رویه ها
این معاونت ارائه کننده خدمات دانشی به تمامی کارکنان شرکت STC است. چند ملیتی
بودن کارکنان، گستردگی بازار و مشتریان، فضایی مشترک از فرهنگ کشورهای عربی را
در این شرکت به وجود آورده است و این امر موجب علاقه مندی پژوهشگران برای
مطالعه عوامل موثر بر مدیریت دانش در این شرکت شده است.
برای انتخاب افراد این
پژوهش از یک روش تصادفی استفاده شده است. در ابتدا حجم نمونه مورد نظر (با
استفاده از روش های آماری) تعداد 400 نفر تعیین گردید. این تعداد از بین 1000
کارمند از بخش های مختلف شرکت به صورت رندوم انتخاب شدند و از طریق پست
الکترونیکی دعوت نامه ای مبنی بر شرکت در این نظرسنجی برایشان ارسال گردید. سپس
افراد منتخب به صورت آنلاین اقدام به تکمیل نمودن پرسشنامه-ها نمودند و نهایتا
تعداد 378 پرسشنامه تکمیل شده و در اختیار پژوهشگران قرار گرفت.
نتایج حاصل از بررسی ویژگی های نمونه با توجه به متغیرهای جمعیت شناختی پژوهش
به صورت زیر به دست آمده است:
از لحاظ سنی 5/13 درصد از پاسخ دهندگان سنین 20 تا 30 سال، 5/58 درصد 31 تا 40
سال، 27 درصد 41 تا 50 سال و 1/1 درصد بیش از 50 سال سن دارند. از لحاظ سابقه
کار، 3/0درصد از پاسخ دهندگان کمتر از 1 سال 1/6 درصد بین 1 تا 5 سال، 2/31
درصد6 تا 10 سال، 7/44 درصد 11 تا 20 سال و 7/17 بیش از 20 سال سابقه کار
دارند. از لحاظ موقعیت شغلی، 8/0 درصد پاسخ دهندگان را مدیران ارشد، 8/4 درصد
مدیران میانی، 2/22 درصد کارگران، 31 درصد سرپرستان و 3/41 درصد را مامورین
تشکیل داده اند. از لحاظ سطح تحصیلات، 2/3 از پاسخ دهندگان دارای تحصیلات
متوسطه، 13 درصد زیر دیپلم، 2/30 درصد دیپلم، 1/42 درصد کارشناسی و 6/11 درصد
دارای مدرک کارشناسی ارشد هستند.
به منظور تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده، برای تمام متغیرهای مستقل
میانگین و انحراف معیار محاسبه شده است. جهت تعیین اهمیت هر یک از متغیرها و
میزان تاثیرگذاری آن بر تبادل دانشی شرکت STC، داده ها در سه طبقه نامطلوب
(1-49/1)، متوسط (5/2-49/3) و مطلوب (5/3 و بیش از آن) رتبه بندی شده است.
کارکنان در STC بر این باورند که شاخص های کار گروهی با میانگین 78/3 و پس از
آن مشتری مداری با میانگین 53/3 در جایگاه مطلوبی قرار دارند و پس از آن ها 7
شاخص نظارت با میانگین 49/3 ، آمادگی برای پذیرش تغییر با میانگین 43/3، نوآوری
با میانگین 95/2، مشارکت با میانگین 92/2، تقویت روحیه کارکنان با میانگین
81/2، اعتماد با میانگین 70/2 و جریان اطلاعات با میانگین 68/2 در جایگاه متوسط
و شاخص پاداش دهی با میانگین 21/2 در جایگاه نامطلوبی قرار دارد.
در گام بعدی ضرایب همبستگی پیرسون برای تشخیص وجود ارتباط بین عوامل فرهنگ سازی
و تبادل دانشی محاسبه شده است. بین تمامی متغیرهای مستقل(عوامل موثر بر فرهنگ
سازمانی) و متغیر وابسته (تبادل دانشی) ارتباط معنی داری وجود داشته و
متغییرهای مستقل تاثیر مثبتی بر تبادل دانشی در شرکت STC را نشان می‌دهد. در
این بین شاخص اعتماد قوی ترین رابطه را با تبادل دانشی دارد.
برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل رگرسیون، آزمون T، تحلیل واریانس، چولگی
و... استفاده شده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل رگرسیونی نشان دهنده وجود
رابطه معنی داری بین متغیرهای مستقل و وابسته در این پژوهش است. نتایج آزمون T
بیانگر وجود رابطه معنی دار بین متغیرهای اعتماد، پاداش، جریان اطلاعات، نظارت
و نوآوری بر تبادل دانشی است. همچنین متغیرهای آمادگی برای تغییر، کارتیمی،
مشارکت، مشتری مداری و روحیه کارکنان نیز بر تبادل دانشی تاثیر مثبت دارد.
نتایج این پژوهش نشان داد که برخی از عوامل فرهنگ‌سازی مانند کار تیمی و مشتری
مداری از دیدگاه کارکنان STC دارای اهمیت بیشتری می باشد. جامعة آماری این
پژوهش بر این باورند که کار گروهی با مقدار میانگین 78/3 و پس از آن مشتری
مداری با مقدار میانگین 53/3 عوامل بسیار مهمی هستند. همچنین نظارت، آمادگی
برای پذیرش تغییر، نوآوری، مشارکت، روحیة کارکنان و جریان اطلاعات سطح متوسطی
از اهمیت را دارا می باشند.
اگرچه از زمان واگذاری شرکتSTC به بخش خصوصی زمان زیادی می گذرد اما هنوز
چارچوب مشخصی برای مفهوم کار گروهی و مشتری مداری وجود ندارد، با این حال
کارکنان تمایل زیادی به تقویت این دو ویژگی در سازمان دارند. علاوه بر این،
نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر وجود ارتباط معنی دار بین فرهنگ سازمانی و
تبادل دانشی است و در چارچوب این مطالعه تبادل دانشی به عنوان یک ارزش مثبت در
فرهنگ سازمانی تلقی می شود.
یافته های این مطالعه می تواند برای ایجاد یک سیستم مدیریت دانش مولد در
شرکتSTC مورد استفاده قرار گیرد. توجه و به کارگیری این نتایج نه تنها به ترویج
تبادل دانشی در شرکت کمک می کند بلکه به عنوان یک ویژگی فرهنگی مثبت در کلیه
فرایندهای کاری سازمان مثمر ثمر خواهد بود.
مدیران STC در تلاش خود برای نهادینه سازی مدیریت دانش باید به این نکته توجه
داشته باشند که تئوری-های مدیریت دانشی مورد استفاد در سایر کشورها، ممکن است
در بستر فرهنگی سازمان های عربستان صعودی نتایج مطلوبی را به همراه نداشته
باشد. بنابراین مدیران باید ارزیابی دقیقی از فرهنگ سازمانی خود داشته باشند.
بر اساس این مطالعه عواملی همچون تشویق کارکنان به تبادل دانش از طریق ایجاد یک
سیستم "پاداش دهی"، شفاف سازی "جریان اطلاعات"، ترویج فضای "اعتماد"، تشویق
"نوآوری" برای ایجاد دانش جدید، می تواند تاثیر بسزایی در تبادل دانش و نهایتا
پیاده سازی یک نظام اثربخش مدیریت دانش داشته باشد. این تغییرات باید از مدیران
ارشد در سازمان آغاز شده و به بخش مهمی از ارزش های سازمانی بدل شود.
علاوه بر این، سازمان ها باید گام هایی در جهت همسویی منافع کارکنان با منافع
سازمانی بردارند. کارکنان بایستی قادر به برقراری ارتباط آزادانه با یکدیگر
باشند، این امر می تواند کمک شایانی به "آمادگی کارکنان برای پذیرش تغییر" کند.
ایجاد شبکه های دانشی در سازمان جهت تبادل دانش افراد امری ضروری به نظر می رسد
و تسهیل در شکل گیری آن از وظایف مدیران سازمان است.
با توجه به نتایج این پژوهش، پیشنهادات زیر در راستای بهبود فرآیند دانشی در
شرکت STC و سازمان های مشابه ارائه می گردد:
* شاخص های نوآوری، جریان اطلاعات، اعتماد، نظارت، سیستم پاداش دهی از عوامل
مهم فرهنگی هستند که توجه و یا عدم توجه به آن ها می تواند در موفقیت و یا عدم
موفقیت پیاده سازی مدیریت دانش و فرآیند تبادل دانش موثر باشد.
* از طریق ترویج یک فرهنگ مناسب در راستای تقویت کار گروهی و پشتیبانی از جریان
اطلاعات، سازمان می تواند تبادل دانشی بین کارکنان را افزایش دهد.
* برای پیاده سازی یک طرح موفق مدیریت دانش، مدیران می بایست فرهنگ مشارکت در
سازمان را ارتقا دهند. بر این اساس هرگونه ابتکار عمل و پیشنهاد در راستای
بهبود فرآیندهای مدیریت دانش باید مورد تشویق قرار گرفته و مزایایی برای
کارکنان در نظر گرفته شود.
* ایجاد یک سیستم پاداش دهی موثر می تواند فرهنگ به اشتراک گذاری دانش را ارتقا
داده و موجب دستیابی به تبادل دانشی ارزشمند برای سازمان شود.
* با بهره گیری از تکنیک های مختلف مانند ایجاد و توسعه انجمن های خبرگی، آموزش
های مرتبط و ... به اشتراک گذاری دانش و تبادل دانش، تبدیل به فرهنگ سازمانی در
شرکت شده و کارکنان به صورت داوطلبانه این کار را انجام می‌دهند.
****
|
