|
« خلاقیت شناسی » واژه ای است که برای نامیدن رشته علمی تخصصی میان رشته ای
وچند رشته ای مطالعه فرایندها و پدیده های خلاقیت و نوآوری ، توسط پژوهشگر
ایرانی دکتر سیدمهدی گلستان هاشمی بنیانگذار علم خلاقیت شناسی واژه گزینی شده
است ، که برابر انگلیسی آن Creatology می باشد .
واژه « خلاقیت شناسی » از لحاظ ساختار واژگانی مانند واژه های « زیست شناسی » ،
« زمین شناسی » ، « جامعه شناسی » ، « روان شناسی » و دیگر واژه های مشابه می
باشد .
مطالعه در باره خلاقیت و نوآوری حداقل از اوایل قرن بیستم مورد توجه قرار گرفته
و در نیمه دوم قرن بیستم به عنوان یک حوزه علمی پژوهشی فعال ، مطالعات زیادی
توسط پژوهشگران متعدد از رشته ها و خواستگاههای علمی گوناگون درکشورهای مختلف
انجام شده است . از جمله پژوهشگران و صاحبنظران برجسته ای مانند گیلفیلان ،
آسبورن ، تورنس ، گیلفورد ، آلتشولر ، ماگیاری بک و.... .
اما رشته ی علمی جامع با هویت مستقل به نام « خلاقیت شناسی » توسط
دکتر سیدمهدی گلستان هاشمی در پی مطالعات و
پژوهش های چندین ساله گسترده ، برای اولین بار در جهان در سال 1378 پایه گذاری
و تبیین شده و از آن پس به تدریج به محافل علمی ایران و دیگرکشورهای مختلف جهان
معرفی گردیده و در حال حاضر بنیانگذاری این رشته علمی به نام ایشان و ایران در
سطح بین المللی ثبت شده است و در محافل و مراکز علمی مرتبط کشورهای مختلف، از
پژوهشگران و صاحبنظران برجسته و فعال در حوزه علمی خلاقیت و نوآوری محسوب می
شود .
دکترسیدمهدی گلستان هاشمی ضمن بنیانگذاری و تبیین و توسعه رشته علمی تخصصی نوین
میان رشته ای و چند رشته ای مستقل « خلاقیت شناسی » در جهان و داشتن ابداعات و
نظریه های متعدد در این حوزه علمی تخصصی ، از پیشگامان معرفی و رشد و توسعه
شاخه های مهمی از خلاقیت شناسی مانند :
« خلاقیت شناسی TRIZ » ( نظریه حل ابداعی مسئله )،
« خلاقیت شناسی بیونیکی » و « کارآفرینی » در ایران می باشد .
رشته علمی خلاقیت شناسی ، یک حوزه علمی میان رشته ای و چند رشته ای است . یعنی
این رشته ، تلفیقی خلاق و هدفمند از اصول و مفاهیم رشته هائی از علوم انسانی و
اجتماعی ،علوم پایه و علوم فنی مهندسی می باشد ، بنابراین باید توجه داشت که
کلمه « خلاقیت » به تنهائی با علم « خلاقیت شناسی » تفاوت بسیار زیادی دارد و
نباید ذهن ما با دیدن کلمه خلاقیت متوجه یک مفهوم متداول و قالبی شود ، همان
طور که معنی « زیست » با « علم زیست شناسی »، یا کلمه « زمین » با « علم زمین
شناسی » و... کاملا متفاوت است و فرق زیادی دارند .
بنابراین درطبقه بندی های جدید علوم ، این علم جزو « علوم بین رشته ای و چند
رشته ای » قرار می گیرد و فقط مثلا جزو علوم فنی مهندسی یا فقط جزو علوم انسانی
نیست .
بر حسب این که فرایندها و پدیده های خلاقیت و نوآوری یعنی کلیه ابداعات و
اختراعات در همه زمینه ها ( علمی ، فناورانه ، صنعتی ، سازمانی ، هنری ،
اجتماعی و غیره ) از چه جنبه یا رویکرد و چه نوع روش شناسی مورد مطالعه و بررسی
قرار بگیرند ، انواع شاخه ها یا گرایش های علم خلاقیت شناسی شکل می گیرند . بر
این اساس علم خلاقیت شناسی شامل شاخه ها یا گرایش های تخصصی زیر می باشند (
گلستان هاشمی ، ۱۳۸۰، 1389) :
۱- « خلاقیت شناسی روانشناختی » .
۲- « خلاقیت شناسی جامعه شناختی » .
۳- « خلاقیت شناسی پرورشی » .
۴- « خلاقیت شناسی سازمانی و مدیریتی » - مدیریت خلاقیت و نوآوری .
۵- « خلاقیت شناسی تاریخی » .
۶- « خلاقیت شناسی آینده شناختی » .
۷- « خلاقیت شناسی TRIZ » ( خلاقیت شناسی تحلیلی اختراعات : اختراع شناسی
تحلیلی ) .
۸- « خلاقیت شناسی HS-TRIZ » ( خلاقیت شناسی تحلیلی نظام های غیر فنی ) .
۹- « خلاقیت شناسی طبیعت محور ( بیونیکی ) .
۱۰- « خلاقیت شناسی طبیعت محور ( بیوایسکی ) .
۱۱- « خلاقیت شناسی اقتصادی » .
۱۲- « خلاقیت شناسی فلسفی » .
به طور خیلی خلاصه مهم ترین اقدامات و گام های علمی دکتر سید مهدی گلستان هاشمی
برای پایه گذاری ، تبیین و معرفی خلاقیت شناسی به عنوان یک حوزه علمی تخصصی با
هویت مستقل به جامعه علمی ایران و جهان موارد زیر می باشند :
1- مطالعات و پژوهش های ممتد و گسترده و عمیق در باره موضوعات خلاقیت و نوآوری
از سال 1373 ، تاسیس موسسه ای علمی در این خصوص در سال 1373 ، تحلیل ها و طراحی
مدل های مفهومی و پایه گذاری و تبیین در حدود سال های 1377 و 1378.
2- ارائه و معرفی از طریق نگارش مقالات علمی تخصصی در این باره .
مقالاتی مانند موارد زیر :
- « تصویر ذهنی و نقش آن در یادگیری و خلاقیت » ( 1375 ). مجله اطلاعات علمی ،
شماره 201 ، خرداد 1375 .
- « خلاقیت و نوآوری » (1375 ) . جشنواره بین المللی خوارزمی ، بخش دانش آموزی
، بهمن 1375 .
- « کاربرد شیوه مدیریتی خلاق در سازمان و مدیریت آموزشی » (1376 ) . کنفرانس
نوآوری در سازمان و مدیریت آموزشی ، پژوهشکده تعلیم و تربیت ، تهران ، آبان
1376 .
- « روش های آموزشی انگیزشی خلاق » ( 1377 ). کنفرانس تکنولوژی آموزشی ،
دانشگاه علامه طباطبائی ، اردیبهشت 1377 .
- « علوم را با شیوه های خلاق بیاموزید » (1377). مجله اطلاعات علمی ، شماره
231 ، آذر1377.
- « خلاقیت شناسی علوم پایه فیزیک و شیمی » ( 1379 ) . فصلنامه پژوهشی مجتمع
دانشگاهی علوم . شماره 2 ، زمستان 1379 .
- « فرهنگ خلاقیت و توسعه » ( 1379 ) . همایش بین المللی رویکرد فرهنگی به
جغرافیا . دانشگاه فردوسی مشهد .
- « جایگاه نوآوری در مدیریت آینده سازمان ها » ( 1379 ) . ماهنامه تدبیر ،
سازمان مدیریت صنعتی ، شماره 107 ، آبان 1379 .
- « خلاقیت شناسی نظام پیشنهادها » ( مدل خلاقیت شناختی نظام پیشنهادها و نقش
TRIZ در نظام پیشنهادها ) .
(1380 ). سومین همایش نظام پیشنهادها ، 8و9 اسفند 1380 ، دانشکده مدیریت
دانشگاه تهران .
- « نقش خلاقیت شناسی و نظریه TRIZ در مدیریت کیفیت » ( 1380) . نشریه مدیریت
کیفیت ، شماره 18 ، دی 1380 ، انجمن مدیریت کیفیت ایران .
- « نقش نظریه حل مسئله ابداعی TRIZ در مراکز تحقیق و توسعه » ( 1380 ) . سومین
همایش بین المللی مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن ، تهران ،
۲و3 دی 1380 .
- « نقش خلاقیت شناسی کاربردی و نظریه TRIZ در مدیریت کیفیت جامع ( TQM ) » (
۱۳۸۰) . چهارمین همایش سالانه ممیزین و سر ممیزین مدیریت کیفیت ،
مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران ، اسفند 1380 .
- « خلاقیت شناسی علوم پژشکی و کارآفرینی » ( 1380 ) . کنگره کارآفرینی در بخش
بهداشت و درمان ، دانشگاه علوم پزشکی شیراز ، 26و27 دی 1380 .
- « فناوری خلاقیت » ( 1380 ) . فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی رهیافت ، شورای
پژوهش های علمی کشور ، شماره 26 ، زمستان 1380 .
- « خلاقیت و نوآوری سازمانی و فناورانه » ( 1380 ) . فصلنامه سیاست علمی و
پژوهشی رهیافت ، شورای پژوهش های علمی کشور ، شماره 26 ، زمستان 1380 .
- « خلاقیت شناسی تعاون » ( 1381 ). ماهنامه تعاون ، شماره 223 ، آبان 1381 .
- « سیستم حل مسئله ابداعی و خلاقیت و نوآوری نظام یافته TRIZ » (1381 ) . مجله
مدیریت انجمن مدیریت ایران ، شماره 59 و60 ، فروردین و اردیبهشت 1381 .
- « نقش خلاقیت شناسی کاربردی و نظریه TRIZ در تحقیقات فنی مهندسی » ( 1381 ) .
دومین همایش روش های تحقیق در علوم و فنون مهندسی » . دانشکده فنی مهندسی
دانشگاه امام حسین ( ع ) . تهران ، اردیبهشت 1381 .
- « مدیریت و مهندسی کیفیت ( QEM) و مدیریت و مهندسی خلاقیت و نوآوری ( CIEM )
(1381 ) سومین کنفرانس بین المللی مدیریت کیفیت ، تهران ، 17 تا 19 آذر 1381 .
- « خلاقیت شناسی ارتباط دولت ، دانشگاه و صنعت » ( 1381 ) . کنگره سراسری
همکاری های دولت ، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی ، تهران ،
۲۶و 27 آذر 1381 .
این مقالات به احتمال خیلی زیاد جزو اولین مقالات علمی فارسی در باره دانش
خلاقیت شناسی TRIZ نیز می باشند .
( در تاریخ 12 نوامبر 2002( آبان 1381 ) ، داریل من ، رئیس وقت انجمن TRIZ
اروپا ( ETRIA ) طی نامه ای ، عضویت افتخاری ایشان را در انجمن مذکور اعلام
می دارد ) .
و مقالات متعدد دیگر فارسی و انگلیسی تا سال 1390 .
3- ارائه خلاصه نتایج پژوهشی با نگارش کتاب :
« مقدمه ای برعلم خلاقیت شناسی ، دانش خلاقیت و نوآوری » در طی سالهای 1378و
1379 توسط نامبرده و ارائه آن به انتشارات جهاد دانشگاهی در سال 1381 و انتشار
آن در سال 1382 .
و نیز نگارش و انتشار کتاب :
از مجموعه علوم خلاقیت شناسی : « مبانی علم کارآفرینی ( دانش مهندسی کارآفرینی
) در سال 1382 .
4- ارائه درخواست انتشار مجله خلاقیت شناسی در سال 1379 و اخذ امتیاز رسمی آن
درتابستان 1381 و انتشار اولین شماره آن در تابستان 1382( پس از بازگشت از سفر
علمی آموزشی ژاپن و ارتباط با پروفسور ناکاگاوا از پیشگامان توسعه TRIZ در ژاپن
) .
نام اولیه این فصلنامه « خلاقیت شناسی و کارآفرینی » بوده ( که اولین مجله
کارآفرینی ایران می باشد ) سپس نام آن به « علوم خلاقیت شناسی وحل مسئله ابداعی
( TRIZ ) »تغییر می یابد .
این مجله تنها مجله تخصصی علم خلاقیت شناسی در جهان و ایران ، اولین مجله
کارآفرینی ایران ،اولین و تنها مجلهُُTRIZ ایران و از معدود مجلات با موضوعات
خلاقیت ، نوآوری ، حل خلاق مسئله و TRIZ در سطح جهان می باشد ( که البته تا
کنون به فارسی بوده است ) .
ارائه مقالات متعدد از جمله موارد زیر :
- « خلاقیت شناسی و دانشTRIZ » ( 1382 ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل
مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره اول ، تابستان 1382
.
- « خلاقیت شناسی کارآفرینی » ( 1382 ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله
ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره اول ، تابستان 1382 .
- « رویکرد خلاقیت شناختی TRIZ» ( 1382 ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل
مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره دوم ، پائیز1382 .
- « خلاقیت شناسی کار در سازمان های صنعتی » ( 1382 ) . فصلنامه علوم خلاقیت
شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره سوم ،
زمستان1382 .
- « مفاهیم مهندسی کارآفرینی » ( 1382 ) . فصلنامه علوم
خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره
سوم ، زمستان1382 .
- « خلاقیت شناسی مدیریت بهره وری » ( 1383 ). فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل
مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره چهار ، بهار 1383.
- « نظریه خلاقیت شناسی ماگیاری بک » ( 1383 ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و
حل مسئله ابداعی TRIZ )) ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره شش ، پائیز1383
.
- « مسئله و TRIZ » ( ۱۳۸۳). فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ
(خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره شش، پائیز1383 .
- « خلاقیت شناسی فیزیک » (1383) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله
ابداعی TRIZ ( خلاقیت شناسی و کارآفرینی ) . شماره شش ، پائیز1383 .
- « خلاقیت شناسی سازمانی و مدیریتی : مدیریت استراتژیک خلاقیت و نوآوری »
(1383). فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )). شماره هفت
،زمستان1383 .
- « خلاقیت شناسی سازمانی و مدیریتی : سیستم TCIM ( نظام مدیریت خلاقیت و
نوآوری فراگیر ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )). شماره
هشت ، بهار1384 .
- « شاخه های دانش خلاقیت شناسی بیونیکی » ( 1384 ) . فصلنامه علوم
خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ . شماره نه ، تابستان 1384.
- « خلاقیت شناسی عمومی : تعاریف و مفاهیم خلاقیت و نوآوری » ( 1384 ) .
فصلنامه علومخلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ )). شماره ده و یازده ، پائیز
و زمستان1384.
- « خلاقیت شناسی سازمانی نظام پیشنهادها و مدیریت خلاقیت و نوآوری
جامع ( TCIM ) . فصلنامه علوم خلاقیت شناسی و حل مسئله ابداعی TRIZ . شماره
دوازده ، بهار1385.
- و ده ها مقاله علمی انگلیسی در کنفرانس های بین المللی .
5- ارائه سمینارها و سخنرانی های علمی ، طراحی وتدریس
دوره ها و کارگاههای آموزشی متعدد در دانشگاهها و سازمان های مختلف کشور .
۶- تبدیل تدریجی موسسه علمی تاسیس شده در سال 1373 به « پژوهشکده علوم
خلاقیت شناسی ، تریز و مهندسی و مدیریت نوآوری »
برای طراحی وانجام مطالعات وپژوهش های تخصصی حرفه ای و کنفرانس های علمی در این
خصوص .
و نیز طراحی « مرکز بین المللی علم خلاقیت شناسی » ( ICSC ) .
7- انجام پژوهش های تخصصی و حرفه ای متعدد در حوزه شاخه های علم خلاقیت شناسی و
توسعه آن ، و ارائه مقالات علمی مربوطه به ژورنال ها و کنفرانس های علمی بین
المللی مرتبط در کشورهای مختلف ؛ ( مانند آمریکا ، استرالیا ، ژاپن ، آلمان ،
بلژیک ، فرانسه ، انگلستان ، ایتالیا ، سوئیس ، لیتوانی، اسپانیا ، پرتقال ،
مکزیک ، آفریقای جنوبی ، مالزی ، سنگاپور ، چین ، ترکیه ، نروژ و دیگر کشورها )
.
و همچنین دعوت از ایشان برای همکاری های علمی ، عضویت در کمیته های علمی و
ارائه سخنرانی علمی در کنفرانس ها ی بین المللی .
8- طراحی و برگزاری کنفرانس های ملی خلاقیت شناسی ، TRIZ و مهندسی و مدیریت
نوآوری :
- اولین کنفرانس : 14 و 15 آبان 1387
- دومین کنفرانس : 12 و 13 آبان 1388
- سومین کنفرانس : 5 و 6 آبان 1389
- چهارمین کنفرانس ملی خلاقیت شناسی پرورشی ، آموزش و یادگیری خلاق : 27و 28
مهر 90
- چهارمین کنفرانس ملی خلاقیت شناسی سازمانی ، تریز و مدیریت نوآوری : 18و 19
آبان 90
- طراحی و اجرای دهها اقدام و برنامه علمی پژوهشی و ترویجی برای توسعه علوم
خلاقیت شناسی.
****
منبع : مقاله ارسالی " درباره خلاقیت شناسی
"-پژوهشکده علوم خلاقیت شناسی ، تریز و مهندسی و مدیریت نوآوری- انتشار سایت
فکرنو- خرداد 1390
|
