|
فوايد كتاب خواندن براي كودكان
دوازده نكته براي اين‌كه چرا والدين مي‌بايست براي كودكشان كتاب بخوانند وجود دارد:
زيرا علاقه در كودكان ايجاد شده و كودكان در فرآيند خواندن فعال‌تر مي‌شوند.
كودكان اين والدين سعي مي‌كنند خواننده‌هاي بهتري شده و عملكرد بهتري در مدرسه
داشته باشند.
خواندن به رشد زبان آموزي و
صحبت كردن كودكان كمك مي‌كند.
دايره لغات كودكان بالا رفته و تلفظ لغات را بالا مي‌برد.
كتاب خواندن والدين براي كودكان ، آنها را براي مدرسه آماده مي‌كند و آمادگي
شنيدن را در آنها بالا مي‌برد.
خواندن براي كودكان پيش دبستاني كمك مي‌كند تا گرامر و ساختار جمله را بهتر
بفهمند.
خانواده‌ها زمان خواندن را به عنوان زمان آموزش قلمداد كنند و از اين طريق توجه
كودك را بالا ببرند.
خواندن براي كودكان دايره توجه كودكان را بالا برده و به آنها كمك مي‌كند تا
مهارت‌هايشان را بهتر انجام دهند.
با خواندن داستان براي كودكان خلاقيت و تصويرسازي آنها رشد پيدا مي‌كند.
كتاب خواندن براي بچه‌ها كمك مي‌كند تا آنها كمك كردن به ديگران و اعتماد به
نفس را ياد بگيرند.
كودكان رفتار را فراگرفته و مي‌توانند خود را در موقعيت‌‌هاي مختلف و تازه قرار
داده و راه‌حل‌هاي نوين كسب كنند.
آنها ريتم و آهنگ زبان را بهتر درك مي‌كنند.
پروفسور جوان ، رويش را از كتابخانه چند هزار جلدي خود برداشت و گفت «همه چيز از
شعر يار مهربانم شروع شد.» ابيات آن شعر معروف ناخواسته از ذهن هر دو ما گذشت.
پروفسور لبخند كودكانه‌اي زد و گفت: «عاشق خلوت با كتاب هستم.» بودن انواع و
اقسام كتاب‌ها، از كتاب دوران كودكي وي گرفته تا كتاب‌هاي قطور پزشكي در
كتابخانه‌اش نشانگر آن بود كه پروفسور ارزش زيادي براي كتاب قائل است.
او خواندن كتاب را مثل بستر آرامش خود مي‌دانست و خلوت با كتاب را از زيباترين
لحظات زندگي خود عنوان مي‌كرد. او آنقدر مرتب و منظم كتاب‌ها را داخل قفسه‌ها
چيده بود كه كسي باور نمي‌كرد، روزي آن كتاب‌ها به جاي ديگر يا كتابخانه ديگري
انتقال پيدا كند. اما بعدها خبر رسيد پروفسور برخي كتاب‌هاي ارزشمند خود را به
كتابخانه‌هاي مراكز بهزيستي، مدارس و دانشگاه‌ها هديه كرده است.
بايد باور داشت تمامي آن كتاب‌ها در قفسه ذهن پروفسور قرار دارند و او حالا
بخشي از دانش خود را با ديگران تقسيم كرده است.
عشق به كتاب، كتاب خواندن و احساس نياز به خريدن كتاب در بزرگسالي ريشه در
افكار امروز و ديروز افراد ندارد بلكه نخستين پايه‌هاي شخصيتي هر فردي در كودكي
براي خواندن كتاب بنا نهاده شده است.
برهمين اساس دكتر سهيل معنوي متخصص روانپزشكي، روان درماني و اعصاب و روان
درباره اهميت كتابخواني در سنين قبل از بلوغ مي‌گويد: «در روانپزشكي كودك و
رشته روانشناسي باور بر اين هستند كه چون كودكان از ناخودآگاه كمتري برخوردار
هستند و ناخودآگاهشان هنوز كامل نيست بنابراين با خودآگاه خود زندگي مي‌كنند و
اين دوران مهمترين دوران شكل‌گيري شخصيت كودكان است، لذا خواندن كتاب‌هاي
متفرقه كه جنبه فكاهي و خشنود كننده داشته باشد تعهدات مذهبي و ايماني در فرد
به وجود مي‌آورد. بدين طريق با پايه‌ريزي شخصيت كودك قبل از بلوغ بايد گفت اثر
كتاب و كتابخواني قبل از بلوغ بيشتر از دوران بعد از بلوغ است.»
شكل‌گيري شخصيت قبل از بلوغ، پديده روانشناختي قابل اهميتي است. به همين دليل
بسياري از خانواده‌ها در اين دوران حساسيت زيادي نشان داده و تمايل به تربيت
فرزنداني دارند كه به لحاظ سواد و داشتن دانش روز داراي امتيازهايي قابل توجه
باشند.
به دليل حساسيت‌هاي والدين، روانشناسان تحقيقات زيادي را پيرامون ويژگي‌هاي
كتاب و كتابخواني در اين دوران و اثر آن بر كودك و نيز تأثيرات آن در بزرگسالي
انجام داده‌اند.
جادوي قبل از بلوغ
كودكان امروز با تنوع زيادي از انواع كتاب‌ها رو‌به‌رو هستند. كودكان عصر جديد
زمينه زيادي براي ايجاد عادت‌هاي خوب دارند، عادت به كتاب خريدن و كتاب خواندن
نيز از طريق والدين به آنها منتقل شده يا محصول رسانه‌هايي است كه كودكان با
آنها در ارتباط هستند.
دكتر فاطمه حسيني راد، متخصص روانشناسي درباره لزوم همكاري والدين در خريد كتاب
كودكان مي‌گويد: «والدين بايد حداقل هفته‌اي يكبار همراه كودك خود به
كتاب فروشي‌هاي بزرگ رفته و آنها را با كتاب‌هاي جديد و فضاهاي كتابخانه‌اي
آشنا كنند. هرچه كودك با كتاب و كتابخانه بيشتر ارتباط داشته باشد درك بهتري
نسبت به خواندن كتاب پيدا كرده و با فضاي دوستانه كتابخانه بيشتر آشنا مي‌شود.
اين انس او با محيطي مثل كتابخانه‌ها و كتاب فروشي‌ها باعث مي‌شود اين فضاها را
خلوت‌گاه يا محيط امني براي اوقات فراغت خود بداند و با كتاب دوستي بيشتري پيدا
كند.»
دكتر حسيني‌راد نه تنها دوستي با كتاب را براي كودك يك ضرورت مي‌داند بلكه
معتقد است والدين نيز اين موضوع را جدي گرفته و ضرورت آن را فراموش نكنند. او
معتقد است: «نبايد والدين خريد كتاب كودك را يك موضوع بي‌اهميت دانسته و وقت
كمي را براي آن صرف كنند. امروزه همه نوع كتاب خصوصاً كتاب كودكان در
سوپرماركت‌هاي بزرگ نيز يافت مي‌شود. اما توصيه اين است والدين همراه كودك به
كتابخانه يا كتاب فروشي‌هاي بزرگ
بروند چون با اين كار هم با سليقه و نياز دختر يا پسرشان درباره كتاب آشنا
مي‌شوند و هم اين‌كه حق انتخاب بيشتري به او داده‌اند. از طرفي ديگر هر كتابي
براي كودك مناسب نيست و بهتر است كودك كتاب‌هاي متناسب با سن و ويژگي‌هاي
خلقي‌اش بخواند و تنها والدين در اين مورد امكان كمك به او را دارند.»
اثر كتاب و كتابخواني در پايه‌ريزي شخصيت كودك قبل از بلوغ بيشتر است
كتاب ويژه كودكان تا 2 سالگي
كودكان حتي وقتي خيلي كوچك‌اند از كتاب خواندن لذت مي‌برند. آنها از ارتباط با
والدينشان و نشستن در كنار آنها و توجه آنها احساس رضايت مي‌كنند. دكتر حسيني
راد با اشاره به اين موضوع ادامه مي‌دهد: «نوزادان و كودكان دو ساله از شنيدن
صداي پدر و مادرشان احساس راحتي مي‌كنند بنابراين وقتي والدين برايشان كتاب
مي‌خوانند لذت مي‌برند.
كودكان همچنين نسبت به رنگ‌ها، چهره‌ها و برخي تصاوير در كتب كودك علاقه نشان
مي‌دهند. آنها هرچه بزرگتر مي‌شوند نشستن را دوست دارند و تمايل دارند خودشان
كتاب را دست بگيرند، در اين دوران كه حدود سن يك تا دو سالگي است از لمس كردن و
تماس پوستي با كتاب لذت مي‌برند بنابراين در اين دوران بهتر است والدين
كتاب‌هايي را براي كودكشان تهيه كنند كه حواس پوستي وي را بيشتر تحريك مي‌كند.»
وي مي‌افزايد: «برخي كتب در بازار وجود دارند كه جلد و صفحات آنها جنسي نرم يا
زبر و خشن دارند. اين كتب هم علاقه كودك را به كتاب بالا مي‌برد هم در او احساس
رضايت و آرامش را بيشتر مي‌كند.
البته كودكان دوست دارند كتاب را بالا و پائين كنند و تكان دهند بنابراين اين
دسته از كتاب‌ها بايد سبك باشد و براي حفظ ايمني بيشتر قابل شست‌وشو انتخاب
شود.»
براي تحريك حس شنوايي كودك لازم است از برخي كتاب‌هاي موزيكال استفاده شود.
كتاب‌هاي داستان آسان و آهنگين در اين سنين به خواب آرام و تنها خوابيدن در
اتاقش
كمك مي‌كند.»
كتاب دو تا سه ساله‌ها
كودكان نوپا به تصاوير و رنگ‌هاي روشن علاقه دارند. به علاوه آنها از
داستان‌هاي تكراري و داستان‌هايي كه بر وقايع روزانه يك خانواده تمركز دارد،
استقبال مي‌كنند.
مريم حسيني، كارشناس ارشد روانشناسي در اين باره مي‌گويد: «در اين سن لغات براي
كودك جذاب است ولي كودك كمتر به اين لغات توجه صرف داشته و بيشتر ريتم آهنگين
آن را دوست دارد. كودكان نوپا در اين سن قدرت تصويرسازي ذهني بالايي دارند.
كودك در اين سن با تصاوير داخل كتاب براي خود داستان ديگري مي‌سازد هرچند ممكن
است اين داستان به هم پيوسته و شروع و پايان معناداري نداشته باشد.»
وي ادامه مي‌دهد: «كودكان نوپا اغلب از نگاه كردن به يك كتاب لذت مي‌برند، آنها
يك داستان مشابه براي خود خلق مي‌كنند. آنها بخصوص از آهنگين بودن و هم قافيه
بودن لغات كتاب لذت مي‌برند. كودكان نوپا و پرانرژي وقتي كتاب را در دستان خود
مي‌گيرند آن را لمس كرده و صفحات و جنس جلد و... را بررسي مي‌كنند.»
حسيني در ادامه مي‌گويد: «در اين سنين خوب است كودك زبان و اعداد را به شكلي
ريتميك ياد بگيرد و در طول داستان كتاب‌ها را بشمارد يا بخواند. يكي از
روش‌هايي كه كودكان با آن به راحتي زبان و شمردن اعداد را ياد مي‌گيرند استفاده
از شخصيت‌هاي تلويزيوني و كارتوني براي ياددهي به آنهاست.»
كتاب‌هاي سه تا پنج ساله‌ها
كودكان پيش دبستاني اغلب با خواندن و يادگيري درباره محيط‌هاي جديد و خارج از
خانه، مدرسه و محيط خود تحريك مي‌شوند. حسيني در اين باره مي‌گويد: «كودكان از
متون پيچيده و با شخصيت‌هاي عميق‌تر لذت مي‌برند و در اين سن هنوز از شنيدن
ريتم و مقداري تكرار احساس رضايت مي‌كنند. خواندن داستان‌هاي پيوسته براي
كودكان به آنها اجازه مي‌دهد تا ادامه داستان را پيش بيني كنند، صداها را تكرار
كرده و بازي لغات به راه اندازند.»
پروين درباني، مربي مسئول با سابقه كانون پرورش فكري شهرستان بيجار درباره نوع
كتاب مورد علاقه كودكان پيش دبستاني مي‌گويد: «در سنين پيش دبستاني كودكان
علاقه دارند كتاب‌هاي علمي تخيلي بخوانند، آنان علاقه زيادي به دانستن
ناشناخته‌ها دارند و همكاري والدين با آنها باعث مي‌شود به اين حس كنجكاوي
آنها با كتاب پاسخ داده شود.»
حسيني نيز معتقد است: «كودكان
پيش دبستاني بايد با شخصيت‌هاي متفاوت مثل شخصيت‌هاي آتشي و خارق‌العاده آشنايي
بيشتري پيدا كنند چون اين نياز در آنها بيشتر ديده مي‌شود. البته بهتر است
كتاب‌ها و داستاني‌هايي كه مي‌خوانند با واقعيت همراه باشد و آميخته با افسانه
و تخيل محض نباشد.
موضوعات مورد علاقه كودكان در اين سنين، دانستن درباره مردم زمان‌هاي متفاوت يا
مردم كشورهاي ديگر، كنجكاوي درباره شخصيت‌هاي بزرگ علمي، هنري، ادبي و ...
دانستن يك پيرامون جهان، حيوانات خانگي، حيوانات وحشي پيرامون‌شان، حيوانات
مرموز جنگل و نيز خواندن درباره دزد دريايي، جن، جنگجويان و ... است.»
وي مي‌افزايد: «اين سن بهترين زمان براي خواندن كتاب‌هاي علمي – تاريخي و ادبي
همچون شاهنامه براي كودكان است. اگر كودكان بيش از اندازه تمايل دارند درباره
موجودات فضايي بدانند بهتر است والدين با مشاركت كودكشان كتابي را انتخاب كنند
كه به درستي به حس كنجكاوي كودك پاسخ دهد.»
كتاب متناسب با اين سن مي‌بايست تا حدودي آموزش‌هاي قبل از دبستان هم داشته
باشد. آموزش حروف الفبا و شمردن اعداد از جمله آموزش‌هاي قبل از دبستان است كه
در اغلب كتب بازار به آن توجه شده است.»
دكتر حسيني‌راد با اشاره به اين نكته مي‌گويد: «در برخي كشورهاي توسعه يافته
كودكان وقتي بوسيله كتب تا حدودي حروف الفبا و اعداد را شناختند كتابچه‌هاي
شخصي نيز در اختيار آنها قرار داده مي‌شود تا آنها مانند يك نويسنده كوچك نوشتن
را تجربه كنند.
آنها با كشيدن تصاوير يا تكميل كردن جملات ناتمام داستان زندگي شخصي خود را
نوشته و تصويرسازي مي كنند. اين پديده باعث مي‌شود آنها به يادگيري حروف الفبا
و شمارش اعداد سرعت ببخشند و با داستان‌پردازي به شخصيت‌هاي مهم زندگي از جمله
پدر و مادرشان اشاره و توجه بيشتري كنند. اين كار باعث مي‌شود آنها اعتماد به
نفس بيشتري پيدا كرده و بخشي از هويت اصلي خود را بازيابي كنند.»
كتاب خواندن بعد از بلوغ و بزرگسالي
سن نوجواني همراه با رشد عقلي، جسمي و بلوغي است. بنابراين خواسته‌ها و نيازهاي
فرد در اين سن بالا مي‌رود. بسياري از مشكلات روحي ناشي از تغييرات هورموني در
اين سن با كتاب و كتابخواني برطرف مي‌شود. خصوصاً آن‌كه نوجوانان تمايل دارند
كتاب‌هايي را بخوانند كه داشته‌هاي بيشتري درباره وضعيت ظاهري و اجتماعي پيش
آمده را در اختيار آنها مي‌گذارد. البته نوجوان در اين سن تمايل به استقلال و
حذف هويت به دست آمده خود دارد و تمايل ندارد ديگران بدانند چه كتابي مي‌خواند
بنابراين حضور بي‌پرواي والدين به خلوت و حريم مطالعه‌اي آنها باعث مي‌شود آنان
به سمت كتاب‌هاي ديگر سوق پيدا كرده و آنچه را مي‌خواهند بدانند از لابه‌لاي
كتاب‌هاي نامربوط به سن خود پيدا كنند و گاه ناخواسته به انحرافات كشيده شوند.»
در دوره جواني نيز كتاب‌خواندن در اولويت بعدي قرار مي‌گيرد به طوري كه جوانان
بيشتر تمايل دارند در اوقات فراغت خود كتاب بخوانند و رسيدگي به اموري همچون
درس دانشگاه و كار و زندگي از اولويت‌هاي برتر آنان است.
دكتر سهيل معنوي مي‌گويد: «در دوره جواني افراد دو دسته كتاب مي‌خوانند، يك
دسته كتاب‌هاي درسي و دانشگاهي است و دسته ديگر كتاب‌هاي متفرقه است. از نظر
روانكاوي و روانپزشكي پويا افرادي كه كتاب‌هاي متفرقه مي‌خوانند غالباً
كتاب‌خوان‌تر هستند و اين پديده روي عنصر شخصيتي آنها تأثير مي‌گذارد. اثر
خواندن كتاب يك نوع بالا بردن اعتماد به نفس محسوب شده و روي سيستم تفكر و
منطقي شدن او تأثير مي‌گذارد.
انسان سالم كسي است كه هم با منطق زندگي كند، هم عاطفه، افراط در هر يك از اين
موارد بيماري محسوب شده، مي‌بايست منطق و عاطفه مثل دو خط موازي حركت كنند.
بنابراين خواندن كتاب آن هم كتاب‌هايي كه نيروي عقلاني را تحريك بخشيده و حس
كنجكاوي او را افزايش مي‌دهد در شخصيت فرد تأثيرگذار است.
در اين دوران خواندن كتاب به درمان بيماري‌هاي رواني و عصبي كمك كرده و جوانان
در اين سن بهتر است كتاب‌هاي آئين زندگي، كنترل خشم و استرس و ... را مطالعه
كنند.»
در كل جوانان تمايل دارند كتاب‌هايي بخوانند كه آئين، راه و روش زندگي را به
آنها بهتر آموخته و به رشد رواني و فكري و درسي آنها كمك بيشتري مي‌كند.
عادت به خواندن كتاب تا سن جواني شكل مي‌گيرد پس از آن تفاوت افراد در
كتابخواني حول و حوش سليقه آنها درباره موضوعات كتاب دور مي‌زند. افراد بزرگسال
پس از بازنشستگي فراغت بيشتري پيدا مي‌كنند و وقت بيشتري را براي خواندن كتاب
صرف مي‌كنند و غالباً آنها تمايل دارند كتاب‌هاي داستاني، تاريخي و اجتماعي
مطالعه كنند البته مطالعه روزنامه، مجله و ... جزو برنامه روزانه آنها قرار
دارد.
****
منبع : مقاله "
كتاب،
جادوي تكامل انسان " انتشار روزنامه
ایران 24 آبان 1388
|
