بازی، تفکر کودک است

سایت فکرنو ،سایت خلاقیت ،نوآوری و کارآفرینی

www.Fekreno.org

چون که با کودک..... " بقيه اش را می دانيد . ما مکرر در کلاس های آموزشی، جلسه ها، گردهمايی ها، کتاب ها و نشريات ويژه معلمان، اين بيت دلنشين و پرمعنی را  می شنويم و می خوانيم . اما آيا تا به حال به ابعاد گوناگون زبان کودکی فکر کرده ايم، در واقع آيا می دانيم اين زبان  چگونه زبانی است و چگونه بايد زبان بگشاييم که کودکان حرفهای ما را درک کنند؟

با کودکان به زبانهای گوناگون می توان حرف زد: زبان قصه، زبان شعر، زبان متل و ..... اما بهترين و گوياترين زبانی که همه کودکان در سنين گوناگون و با بهره های هوشی متفاوت می توانند آن را درک کنند، زبان بازی است. بازی ، جوهر زندگی و پنجره ای به دنيای کودک است. در بازی، کودکان استقلال دارند، نظر می دهند و مشکلات خويش را حل می کنند. بازی، موثرترين و پرمعناترين راه ياد گيری کودکان است. هنگام بازی، کودک فکر می کند، برنامه ريزی می کند، راه های تازه ای می يابد، تجربه می کند، پرورش فکری، عاطفی، جسمی و اجتماعی می يابد و ...

بازی هايی که در کلاس درس و محيط مدرسه و بر اساس برنامه های درسی و تحقق هدف های آموزشی و پرورشی و به شکل هوشمندانه و برنامه ريزی شده مورد توجه قرار گيرند، " بازی آموزشی " ناميده ميشوند و می توان از آنها در فرآيند ياددهی - يادگيری به شکل شايسته ای استفاده کرد.

مينا اشرفی مهابادی، آموزگاری است که کاربرد بازی های آموزشی در کلاس او جايگاه خاصی دارد. صفحه فرهنگ و آموزش امروز با انديشه ها و تجربه های خانم اشرفی، هم بازی شده و در مورد بازی و بازی های آموزشی، با وی به گفت و گو نشسته ايم .

• به نظر می رسد برای شروع بحث، ارائه تعريفی از بازی های آموزشی مناسب باشد.

- تعريفی دقيق و قطعی برای بازی و بازهای آموزشی وجود ندارد.   نظريه های کلاسيک  در باره بازی که به قبل از جنگ دوم جهانی  برمی گردند، از بازی به عنوان تخليه انرژی مازاد، تفريح، پيش تمرين و ... ياد کرده اند، اما پژوهش های سال اخير نشان داده اند، بازی های آموزشی در تجزيه و تحليل فکری و سازمان دادن کوشش های خودآگاهانه برای متکامل فکر کردن بسيار موثرند. همچنين علمای تربيت معتقدند: استفاده از تحرک به عنوان وسيله ای برای کمک به کودکان، در از ميان بردن مشکلات يادگيری بسيار موثر است.

• آيا شما بازی های آموزشی مورد استفاده خودتان را از قبل طراحی می کنيد و يا هنگام کار با دانش آموزان، به صورت بداهه آنها را به کار می بريد؟ به عبارت ديگر می خواهم بپرسم ، بازيهای آموزشی در طرح درس از پيش نوشته شما چه جايگاهی دارند؟

- معمولا" همه بازی های آموزشی با برنامه ريزی خاص و برای نيل به هدف های درسی طراحی می شوند. اين بازی ها برای سهولت انتقال مفاهيم آموزشی و تسهيل روند ياددهی - يادگيری فراگيران به کار   می روند.  برای من اين طور بوده که غالبا" جرقه اوليه طراحی هر بازی آموزشی، به وسيله گروه ها و يادگيری آموزشی  فراگيران در يادگيری يک مفهوم ذهنی زده شده است. از بازی های آموزشی در جايگاه های گوناگونی در فعاليت های آموزشی و پرورشی کلاس هايم استفاده   می کنم، مثلا" به هنگام ايجاد انگيزه برای شروع تدريس ، استفاده از راهبردهای ياددهی- يادگيری، به کاربستن ارزشيابی تشخيص، فعاليتهای پس از تدريس، ارزشيابی پايانی و حتی تعيين تکليف. همچنين، علاوه بر اين کار با برنامه از پيش تعيين شده به کلاس می روم، ولی گاهی اوقات با توجه به شرايط خاص فکری دانش آموزان، اتفاقات خاص کلاس و يا نظرات جالب و خلافانه دانش آموزان طرح بازی را تغيير می دهم و هنگام اجرا آن را کاملتر يا به شکلی جديدتر و حتی با طرح خاص ديگری که مطلوب نظر بچه ها و البته مبتنی بر هدف های درس باشد، تبديل ميکنم. در واقع دانش آموزان من، هميشه بهترين مکمل برای بازی های  آموزشی ام بوده اند.

• همراهی بچه ها با کاربرد بازی های آموزشی در کلاس درس چگونه است. آيا اين کار شما باعث نمی شود، بچه ها درس را جدی نگيرند و همه درس ها را به نوعی شبيه درس ورزش و يا هنر و کاردستی ببينند.

- جديت در تدريس اين نيست که ما در جايگاه معلم هميشه با ديواری خاص از دانش آموزان خود فاصله بگيريم يا دانش آموزان هميشه مثل انسان هايی بی روح، ساکت و آرام و بی تحرک، به حرف های ما گوش بدهند. مگر نه اين است که ما می خواهيم، فراگيرانمان را به هدف هايی آموزشی برسانيم و يادگيری صورت بگيرد، پس چرا از دنيای ذهنی آنها وارد نشويم؟

چرا خود دانش آموزان با دنيای بازی، اطلاعات خود را بهتر پردازش نکنند و به معنا و مفهوم درس پی نبرند؟ جديدترين تحقيقات نشان می دهند، بازی های آموزشی جديت، اهتمام، تصميم گيری، حل مسئله، همکاری و ابتکار در يادگيری کودکان را افزايش می دهند.

وحشت بزرگ همه همکاران آموزگار در همين است که احساس مي کنند، با استفاده از بازی های آموزشی، تدريس و کلاس درس، جايگاه خود را از دست می دهند و به شخصيت معلم خدشه وارد می شود. در صورتی که اگر اول برای معلم و سپس برای دانش آموزان، جايگاه بازی های آموزشی و هدف های آن بيان شود، نه تنها مشکل برانگيز نيست، بلکه دانش آموزان هيچ مرز و فرقی ميان اين فعاليت ها و ديگر فعاليت های آموزشی قائل نخواهند شد. من در تجربه های عينی خود اين مسئله را به خوبی لمس کرده ام و ديده ام بچه ها به هيچ عنوان سوء استفاده نمی کنند.

• آيا تاکنون تلاش کرده ايد به نوعی بازی های آموزشی را از کلاسهای درس به منزل دانش آموزان خود بکشانيد؟ در واقع آيا دنبال کاربرد عملی بازی های آموزشی در زندگی بچه ها هم هستيد؟

- يکی از دغدغه های ما آموزگاران اين است که دانش آموزان در منزل مفاهيم آموزش را تکرار و تمرين کنند و وقت خود را بيهوده هدر ندهند، معمولا" دانش آموزان زرنگ و با هوش، اين کار را بطور مستقيم با مطالعه درس ها و تکرار تمرين ها انجام می دهند. ولی مشکل ما با دانش آموزان ضعيف، با ضريب هوشی پايين و بی حوصله است که معمولا" وقت خود را با فعاليت ها و بازی های بی هدف می گذرانند. ارائه بازی های آموزشی از طريق آموزگار باعث می شود، بدون اينکه از دانش آموزان خواسته شود، اين بازی ها را در منزل و با خواهر و برادر و اقوام خود تکرار کنند و غير مستقيم درگير مفاهيم آموزشی شوند. در حين همين تفريح و تفنن است که مفاهيم و نکات اصلی درس تکرار و تثبيت می شوند.  در واقع، اغلب تدريس هايی که من با استفاده از بازی های آموزشی ارائه    می کنم، نوعی ياددهی- يادگيری در هم تنيده هستند و کمتر با اين کارها، در تثبيت يادگيری مشکل داشته ام.

• از بازی های آموزشی، در ارائه تکليف و دانش آموزان خود چگونه بهره می گيريد؟

- در بيشتر تکاليف من، به نوعی استفاده از بازی وجود دارد که تکرار محض بازی در منزل، ساخت وسايل بازی، بازی گروهی با اعضای خانواده و در ميهمانی ها، از آن جمله اند. برای مثال، در پايه چهارم اجرای بازی حباب صابون و حمل تمرينات ضرب چند رقم، بازی فايده های شخم زدن زمين که توام با حرکات ساده بدنی است، ساخت وسايل پازل نقشه ناهمواری های ايران در پايه پنجم، ساخت کيسه کسرها و خاله بازی کردن با کسرهای کوچکتر و مساوی و بزرگ تر از واحد، قايم باشک بازی و مساوی کردن سه کسر با مخرج نامساوی، نمايش بازی گروهی شکل سه حالت ماده در پايه پنجم، ايستادن به شکل سلول در پايه چهارم، برخی از نمونه های تکاليفی هستند که بچه ها به شکل بازی انجام  می دهند.

• ببينيد، مثال هايی که شما می زنيد، خيلی شخصی و قائم به فرد هستند . در واقع اگر فرد ديگری بخواهد آنها را در کلاس خود اجرا کند، بايد از جزئيات بازی شما و سناريوی اجرايی آن آگاهی داشته باشد و اين امکان پذير نيست، مگر با مستندسازی و ماندگار ساختن تجربه ها از طريق ثبت و ضبط بازی ها و يا نگارش سناريوی آنها و يا حتی فيلم برداری از توضيحات شما در باره   شيوه ها و مراحل اجرايی هر يک از اين بازی ها، آيا تاکنون تلاشی برای مستندسازی و نگهداری تجربه های خود در زمينه های بازيهای آموزشی کرده ايد؟

- تا امسال اين کار را نکرده بودم. ولی وقتی در جايی خواندم که در مورد کتابهای سابق علوم دوره ابتدايی که قريب 33 سال در کشور ما تدريس شدند، حتی يک مجموعه تجربه مستندسازی وجود ندارد، تصميم گرفتم شرح بازی های خودم را در دفترچه ای بنويسم و قيد کنم که هر کدام مناسب چه درسی است. از اين گذشته، شنيده ام برای شرکت در طرح معلمان پژوهنده هم، بايد تجربه ها ثبت و ضبط شون. به همين خاطر الان سعی دارم شيوه استفاده از بازی های آموزشی را به همراه دهها بازی که خودم در کلاس هايم انجام می دهم، مکتوب کنم تا اگر خواستم، به راحتی بتوانم در طرح معلمان پژوهنده شرکت کنم.

• استقبال اولياء از طرح های شما چگونه است؟

- اوليا، چون به طور مستقيم در جريان بازخورد روند اين يادگيری هستند تا به حال بسيار خوب استقبال کرده اند و تمايز کلاس امسال فرزندشان با سالهای قبل را در اين می دانند که فرزندشان با ذوق و شوق فراوان از درس جديد و بازی تازه ای که ياد گرفته است، سخن می گويد و اعضای خانواده و اقوام را نيز درگير کار می کند. اوليا می گويند، حتی گاهی مجبوريم با او بازی کنيم تا مطالب درسی برايش تکرار شوند.

• آيا با منابع آموزشی و پژوهشی در مورد بازی و بازی های آموزشی آشنا هستيد؟

- تا آنجايی که من دنبال کرده ام، مطالب خيلی کم و پراکنده ای وجود دارند و کمتر در اين زمينه کار شده است. تنها چند کتاب ترجمه شده را شاهد هستيم  که به بازی پرداخته اند. البته کتاب در باره درمانی بيشتر موجود است. " از جمله منابع می توانم به بازی و رشد کودک " تاليف ملک لکان ترجمه محمدعلی احمدوند، " بازی و رشد " ترجمه مهدی قراچه داغی ، " بازی های آموزشی قبل از دبستان " تاليف مصطفی مقدم و مرحوم منوچهر ترکمان اشاره کنم.

در کتاب ياددگيری فعال ترجمه خانم فروغ تن ساز نيز خيلی جالب و متناسب با سن دانش آموزان ، برخی بازيهای آموزشی ارائه شده اند. همچنين در مرکز آموزش عالی فرهنگيان دارالفنون تهران، پايان نامه ای ديدم که کار خانم فهيمه شمالی و برای دريافت مدرک کارشناسی بود. در اين پايان نامه، صد بازی آموزشی مربوط به دوره ابتدايی جمع آوری شده است.

****

منبع : گفت و گو  با مینا اشرفی مهابادی( آموزگار مدرسه تهران)   "بازی، تفکر کودک است  " -تهیه کننده : مرتضی مجد فر- روزنامه همشهری - بخش فرهنگ و آموزش - سه شنبه 3 مرداد 1385 - شماره 4043

         جستجو در سايت فکر نو

بازگشت به صفحه اصلی