• نام محلی: گرگم و بره می برم
• اهداف کلی: سرعت در انجام عمل ها و عکس العمل ها، رشد جسمانی و اجتماعی
• اهداف جزیی: پیروی از حرکت سرگروه، آشنایی با مفاهیم ستون، ترتیب، انضباط
• تعداد بازیکن: 8 الی 15 نفر
• سن بازیکنان: 7 الی 12 ساله
• ابزار لازم: ندارد
• محوطه بازی: مکانی مانند حیاط مدرسه

شرح بازی:

ابتدا بازیکنان، دور هم جمع شده و از میان خود یکی را به عنوان گرگ و یکی را به عنوان گوسفند تعیین می کنند. بقیه به عنوان بره پشت سر گوسفند، در حالی که دو دستی از کمر یکدیگر گرفته اند، تشکیل یک ستون مرتب را می دهند. گرگ در مقابل گوسفند، به طور روبرو، ایستاده است. بازی با خواندن عبارت زیر، تؤام با انجام حرکات موزون مربوط به عبارت اجرا می شود.

بره ها: ننه من گرسنمه (هماهنگ و همصدا)

گوسفند: صدا نکن، گرگ اومده (با حالت هیس!)

گرگ: گرگم و بره می برم (با دستهای باز)

گوسفند: تا جون دارم نمیذارم (با زدن دست بر سینه)

گرگ: چنگال من تیزتره (با پنجه کردن دست ها)

گوسفند: دنبه ی من لذیذتره (با لرزاندن دستها)

گرگ: بابام میگه دنبه بیار (با اشاره به پشت)

گوسفند: دنبه ندم چی می کنی؟ (با دستهای گره کرده؟)

گرگ: خورد و خمیرت می کنم دنبه به جونت می کنم....

جست و خیز کنان جواب می دهد و حمله را شروع می کند، در این حال گوسفند جان خود و بره هایش را در خطر می بیند، دستهایش را به شکل صلیب باز کرده و با حرکت به چپ و راست که عنوان دفاع را دارد، بدون اینکه گرگ را بگیرد از بره هایش محافظت می کند و می گوید: خونه ی خاله کدوم وره؟

و همچنین تمامی بره ها برای حفظ ردیف ستون به تبعیت از او، در حالی که پشتا پشت به این سوی و آن سوی می روند جواب می دهند؛ خونه ی خاله از این وره، از این وره و از اون وره ... از اون وره ... و گرگ همچنان سعی در گرفتن لااقل یکی از بره ها دارد، و مشخص است بره ای که تنبلی کند و از ستون خارج شود، با لمس دست گرگ، به دام می افتد و اسیر می شود و در کنار محوطه بازی را تماشا می کند، دوباره بازی با عبارت: ننه من گرسنمه شروع و تا اسیر شدن یکی از بره ها ادامه می یابد و همین طور بازی تکرار می شود تا تمامی بره ها اسیر شوند و یک دور بازی تمام شود، در دور بعدی جای و نقش گرگ و گوسفند عوض می شود.
• نکات: در بعضی مناطق، اجرای این بازی به اشکال متفاوت صورت می گیرد، مثلاً در مراغه بدین گونه است که گرگ فقط نفر آخر ستون را می تواند با دست لمس کند و بعد جای و نقش او و گرگ و گوسفند عوض می شود و یا در جایی دیگر، بره ای که اسیر شد، دوشادوش گرگ در شکار بره فعالیت می کند و خیلی موارد دیگر که گاهی با توجه به اقلیم های متفاوت، اشعار مختلف نیز سروده شده است.
• نتیجه بازی: این بازی کودکان را در مقابل دشمن مشترک، متحد ساخته و نقش والدین را در حراست و امنیت خانه و خانواده، به کودکان یاد می دهد.

بازی بومی پیرانشهر
تعداد بازیکن : ۱۰ الی ۲۰ نفر
محوطه بازی: فضای مدرسه
از بین دانش آموزان دو نفر به عنوان سرگروه انتخاب می شوند که هر یک از سرگروهها نامی برای خود انتخاب می کنند مثلا سیب و انار و یا هر اسم دیگر.
بقیه دانش آموزان از اسامی که سرگروهها انتخاب کرده اند مطلع نیستند.
دو نفر سرگروه دستهای همدیگر را می گیرند و فضای تونل مانندی درست میکنند.
بقیه دانش آموزن در یک ستون قرار گرفته و پشت همدیگر را میگیرند.
سرگروهها عبارت ( کاروان و کاشی ) را گفته و بقیه بازیکنان در جواب آنها عبارت (باشم گول باشی) را تکرار می کنند و از تونل عبور می کنند.
آخرین نفر ستون به دام دو سرگروه می افتد و سرگروهها در گوشش می گویند سیب می خواهی یا انار
هر کدام را که بازیکنان انتخاب کرد به پشت سر همان سرگروه می رود و جز افراد او محسوب می شود
بازی تا زمانی که همه بازیکنان از تونل عبور می کنند ادامه خواهد دات.
در پایان افرا هرگروه محکم پشت سرگروه های خود ایستاده و پشت همدیگر را میگیرند و سعی می کنند گروه دیگر را به سمت گروه خود بکشند.
هر گروه که توانست افراد گروه دیگر را به سمت گروه خود بکشد برنده بازی و گروه دیگر بازنده اعلام خواهد شد.

● نام بازی: دریا و ماهی
● نام محلی: دریا و ماهی
● اهداف کلی: افزایش سرعتٰ چابکیٰعکس العمل و دقت
● اهداف جزئی: تقویت نیروی جسمانی دانش آموزان
● تعداد بازیکن: بیشتر از ۱۵ نفر
● سن بازیکنان: 10 الی 15 ساله

● ابزار لازم: ندارد

● محوطه بازی: یک زمین مربع شکل به ابعاد تقریبی 20 × 20 متر
● شرح بازی: یک نفر که تیپ بدنی درشتری نسبت به بقیه دارد به عنوان کوسه ماهی انتخاب می گردد و در وسط زمین بازی مربع شکل قرار می گیرد.سپس بقیه ی بازیکنان به چهار دسته تقسیم و در چهار گوشه ی زمین مربع شکل قرار می گیرند.
زمین بازی به عنوان دریا و محل قرار گیری کوسه ماهی است. ۴ گوشه زمین محل استقرار بازیکنان است که هر گوشه نام مختص به خود را دارد مانند : قزل آلا - ٰگربه ماهیٰ - کفال - سفید و . . .
کوسه ماهی در وسط دریا راه می رود و اسم هر گروهی را بر زبان می آورد (مثلاً ماهی سفید) ماهی های سفید در وسط زمین بازی یا همان دریا ، به کوسه ماهی می پیوندند.
کوسه ماهی در حالی که روی پنجه ها راه می رود و تمام بدن خود را بالا می کشد می گوید : دریا آرام است! ماهی ها توأم با تقلید حرکات او می گویند : دریا آرام است.
کوسه ماهی با همان حالت : دریا طوفانی است.
ماهی ها باز با همان حالت : دریا طوفانی است.

ناگهان کوسه ماهی با صدای بلند فریاد می زند: مدّ آمد ، مدّ آمد. با شنیدن این کلمه بچه ها یا ماهی های همان گروه با حرکتی سریع خود را به گوشه یا پناهگاهی که متعلق به خودشان است می رسانند و کوسه ماهی نیز سعی بر این دارد که آنها را از پشت بزند و ماهی ها نیز تلاش می کنند که او را با جای خالی دادن بفریبند و گرفتارش نشوند.

ماهی هایی که توسط کوسه ماهی لمس و یا گرفتار شده اند، کنار می ایستند و وقتی با همه ی گروهها این بازی تکرار شد، ماهی های کنار گذاشته شده از همه ی گروه ها، در شروع دور دوم بازی به کوسه ماهی می پیوندند و با او همکاری می کنند تا ماهی های بیشتری را گرفتار کنند.
در پایان دور سوم و یا چهارم، گروهی که افراد بیشتری از آنها باقی مانده باشد، برنده محسوب می گردد.
● نتیجه بازی: با انجام این بازی، چون بچه ها در موقعیت های متفاوتی قرار می گیرند و مبادرت به انجام حرکات مختلف بدنی می کنند، روحیه ی اجتماعی بودن و قدرت تجسم و اجرای حرکات تقلیدی را بالا می برند.

نام بازی: جوجوئینه
اهداف کلی: تقویت جسمی، تعاون و همکاری، سازگاری با اجتماع ، دقت و تیزبینی
تعداد بازیکن: حداقل 6 نفر
سن بازیکنان: 6 الی 14 ساله
ابزار لازم: ندارد
محوطه بازی: مکانی مانند کوچه
شرح بازی: اجرای این بازی مانند قائم موشک است منتهی با این تفاوت که به صورت گروهی بوده و لفظ جوجو گفته می شود.
به قید قرعه اعضای گروهی بنا به دستور سرگروه در جاهای مختلف مخفی می شوند و بدون اجازه ی او حق بیرون آمدن ندارند و نفرات گروه دیگر به جستجوی آنها می پردازند، بعد از دیدن ها و دویدن ها و جوجو کردن ها، در نهایت هر کدام از دو گروه، نفرات موفق (یا جوجو کرده) بیشتر داشته باشد، گروه برنده شناخته می شود و در دور بعدی امتیاز قایم شدن با آنها است.
اجرای این بازی در توابع شهرستان سقز رایج است.

نتیجه بازی: با اجرای این بازی، کودک خوی اجتماعی بودن، و اجتماعی زیستن به خود می گیرد و چون مجبور به اطاعت از مافوق است، عقده های خود برتر بینی تضعیف شده و روحیه ی اتحاد و ایثار تقویت می شود، این بازی همچون قایم موشک از بازی های عصر و شبانه است و در نتیجه حس ترس از تاریکی ها را از بین می برد.