مقدمه: بر كسي پوشيده نيست كه در جوامع امروزي ارتباطات نقش بسيار مهمي در پيشبرد اهداف يك سازمان ايفا مي كند. بهبود كمي و كيفي فعاليتهاي سازمان، افزايش بهره وري از امكانات ونيروي انساني درسايه انعكاس فعاليتهاي سازمان با جامعه و بهره گيري از امكانات و قابليتهاي اجتماع و مشاركت عمومي افراد آن مي باشد. در اين راستا روابط عمومي ها به عنوان حلقه ارتباطي سازمانها با جامعه نقش بسيار مهمي دارند. هرچه  اين حلقه ارتباطي گسترده تر و محكم تر باشد، به همان اندازه سازمان در پيشبرد اهداف و فعاليتهاي خود موفق تر خواهد بود. پس روابط عمومي ها براي اينكه بتوانند اين حلقه ارتباطي سازمان را با جامعه حفظ كنند، بايد در جستجوي  تكنيكها ، الگوها و شيوه هاي مناسب و جديد باشند يكي از اين شيوه ها و الگوها خلاقيت است كه عامل مهم موفقيت برنامه هاي روابط عمومي است كه اگر بدرستي بكار گرفته شود بسياري از ضعف هاي فني و اجرايي را پوشش مي دهد و چون موضوع كار روابط عمومي از تنوع  و حيطه بالايي برخوردار است امكان ظهور خلاقيت  در آن به مراتب بيشتر از ساير  حوزه هاي كاري سازمانها است .

تعريف خلاقيت

از خلاقيت  تعريفهاي زيادي شده است كه در ذيل به مهمترين آنها اشاره مي شود:

خلاقيت يعني تلاش براي ايجاد يك تغيير هدفدار  در توان اجتماعي  يا اقتصادي يك سازمان. خلاقيت  بكار گيري  توانايي هاي ذهني براي بوجود آوردن انديشه ، فكر و مفهوم جديد . ‌خلاقيت به معناي خلق كردن چيزي تازه و منحصر به فرد  است كه به گونه اي مناسب و مفيد موجب حل يك مسأله، سؤال، يا نياز علمي، صنعتي و يا اجتماعي مي شود. ونيز خلاقيت  يعني ارائه  فكر و طرح نوين براي بهبود و ارتقاء‌كيفيت يا كميت فعاليتهاي سازمان  مانند افزايش  توليدات  يا خدمات، كاهش  هزينه ها و...

ضرورت  خلاقيت :

تمام پيشرفتهاي  امروز بشر در حوزه اقتصاد، فرهنگ، سياست و اجتماع مديون خلاقيت است. خلاقيت كليدي ترين  مسأله در جامعه ما و تمام جوامع در حال توسعه است كه اگر به درستي با آن برخورد و زمينه ها و بسترهاي آن فراهم شود بسياري از مشكلات آنها حل خواهد شد.

صاحب نظران معتقدند با ورود به هزاره سوم ضروري است مردم مهارتهايي را آموزش ببينند كه از آنها  مي توان به خلاقيت  و برقراري ارتباط مؤثر اشاره كرد به گونه اي كه انسانها بتوانند بخوبي با يكديگر ارتباط برقرار كرده و با بهره گيري از خرد جمعي  و زايش افكار نو مشكلات را  از بين ببرند. امروزه، مردم ما نيازمند آموزش  خلاقيت هستند. آنچنان  كه لحظه به لحظه محيط  اطراف خويش را كاوش  نموده و با خلق افكار نو  به سوي يك جامعه سعادتمند  قدم بردارند.

زمينه ها و بسترسازي خلاقيت :

نتايج و تحقيقات صورت گرفته نشان مي دهد خلاقيت زماني در ميان اجتماعي از انسانها  متجلي مي شود كه آنها از مرحله همدلي با يكديگر گذر كرده اند . در اين مرحله  انسان ها به سرنوشت  يكديگر  حساس بوده و در جهت  رشد يكديگر  مي كوشند و هر كسي  خود را پل  پيروزي ديگري قرار مي دهد و در نهايت سبب مي شود  جرياني  از علم و دانش وتجربيات ميان آنها جاري شود كه همين، زمينه ساز نوآوري و خلاقيت خواهد شد . براستي كه هيچكس قادر نيست به دنياي علم و دانش انسانها نفوذ كرده و آنها را وادار كند كه  انديشه هاي خود را به ديگران منتقل كند و تنها زماني اين واقعيت رخ مي دهد كه يك احساس خوب و مثبت  در بين انسانها  نسبت به يكديگر  پديد آيد.  به همين خاطر، يكي از عوامل  مؤثر در بروز خلاقيت در يك جامعه، زمينه سازي و بسترسازي در بين انسانها جهت ايجاد  فرهنگي  است كه در آن  همگان  در تلاش براي رشد ديگري هستند زيرا خلاقيت  نه ژنتيكي است و نه مربوط به نژادي خاص بلكه اكتسابي است و زمينه اش در نهاد همه انسانها وجود دارد كه نياز به آموزش، زمينه  سازي و فرهنگ سازي دارد.

عوامل و راه هاي مؤثر  خلاقيت  در روابط عمومي

ايجاد خلاقيت در روابط عمومي علاوه بر فرهنگ سازي كه  در بالا ذكر شد، بستگي به سه فاكتور اساسي و مهم دارد كه عبارتند از :

الف) نيروي  انساني

ب)  محيط سازماني

ج) مديريت 

الف ) نيروي انساني

منبع گرانبهاي يك مجموعه يا سازمان كه نقش اساسي در تحقق اهداف و سياستهاي كلي آن دارد نيروي انساني است لذا براي اينكه بتوانيم از نيروي انساني براي نهادينه كردن خلاقيت به نحو احسن استفاده كنيم بايد به دو عامل اساسي توجه كرد:

عامل اول) استفاده از  نيروهاي كار آمد

در روابط عمومي بايد كساني مشغول بكار شوند كه علاوه بر اينكه  تحصيل كرده  اين رشته  باشند از ويژگيها و خصوصيات  يك فرد خلاق  برخوردار باشند. از جمله :

1- برخورداري از سلامت روحي و رواني :

افراد خلاق افرادي هستند كه از سلامت رواني برخوردار هستند اين افراد قادرند فكر و انديشه و حرف هاي تازه را پشت سرهم مطرح كنند بدون اينكه دچار ركود شوند. بهره مندي از ذهني سالم، باز و گشوده اين امكان را براي قوه خلاقه فراهم مي كند تا از آنچه مي خواهد، تصوير روشني بيافريند و بالاخره عملي منشأ موفقيت و پيروزي است كه در وراي آن انديشه اي سالم نهفته باشد. همانگونه كه ورزش، عضلات را قوي تر و سالم تر مي كند، تفكر و مطالعه كتابهاي خوب و مفيد و نگارش تجارب، افكار و منش ها نيز باعث تقويت و سالم تر شدن روان و ذهن مي گردد و نهايتا موجب باروري و شكوفايي خلاقيت مي شود.

2-   انعطاف پذيري:

توانايي كنار گذاشتن چارچوب هاي ذهني گذشته و توانايي ديدن انديشه هاي جديد  و بررسي افكار نو و پذيرش مناسبت ترين و كارآمدترين باورها انعطاف پذيري است. هراندازه خلاقيت و نوآوري بيشتر باشد به همان اندازه انعطاف پذيري بيشتر شده  و وقت كمتري به حراست و دفاع از افكار غلط گذشته صرف خواهد شد. 

3-   ابتكار:

يعني به پشتوانه انديشه سالم، ذهني پويا و منعطف در هر زمان بتوان پيشنهاد تازه اي را ارائه داد.

4-   ترجيح دادن پيچيدگي نسبت به سادگي:

برخلاف افراد عادي كه همواره در جستجوي راهكارهاي بي دغدغه و آسان بوده و راههاي پيموده شده را مي پيمايند، افراد خلاق، پيچيدگي  را انتخاب كرده و به دنبال يافتن  راه حل آسان   و ساده  براي آنها  هستند.

5-   استقلال رأي  و داوري :

افراد خلاق مطيع  بي چون و چراي مسئول بالاتر و  افراد با نفوذ  خود نبوده  و داراي  نظرات  و پيشنهادات  متفاوت  از ديگران  هستند.

6-   تمركز نيروي ذهن بر بالاترين  هدف:

اين افراد هميشه و در هر شرايطي ذهن و نيروي خود را بر روي يك موضوع ويژه متمركز كرده و به دنبال دستيابي به هدفي والا و بلند مرتبه هستند . 

عامل دوم) كار آمد سازي كاركنان 

براي اينكه بتوانيم در بين كاركنان موجود خلاقيت  ايجاد كنيم تا از آنها به نحو احسن استفاده شود بايد به ويژگيهاي  ذيل توجه كرد:

1-   بهره وري كاركنان با انگيزش آنان ارتباط كاملا مستقيمي دارد به عبارت ديگر، در گير شدن با كار و چنگ انداختن بر مشكلات، نيازمند پشتوانه انگيزشي است .

2-   بروز انديشه و رفتار ابتكاري در كاركنان با پرورش حس مفيد بودن و احترام به شخصيت  كاري آنان افزايش مي يابد. مشاركت در حركات سازنده سازماني
و توليد، احترام به انديشه وتلاش آنان، قدرداني  از اقدامات مثبت و شكوفا سازي استعدادهاي آنان همواره  از خواسته هاي كاركنان  خلاق مي باشد.

 ب) محيط سازماني

 سياستها و تلاشهاي ابتكاري كاركنان زماني مي تواند به مرحله عمل واجرا در آيد كه سازمان مطبوع آنها بتواند با داشتن  ويژگيها و خصوصيات  ذيل، محيط و بستري مناسب را فراهم كند. برخي از اين ويژگيها  و خصوصيات  را مي توان  اين گونه برشمرد:.

1-   رقابت كامل و فشرده : در يك محيط كاري در صورتي خلاقيت ايجاد مي شود كه تك تك افراد رقابت مثبت و سازنده داشته باشند.

2-   فرهنگ خوب و پويا :برپايه  يك فرهنگ خوب و پويا اتلاف وقت مفهومي  ندارد. بديهي است در چنين بستري بحث رقابت و خلاقيت، بهتر شكل مي گيرد.

3-   دسترسي به مديران: كاركنان به راحتي بتوانند  افكار و نظرات خود را مستقيم  و بدون واسطه  به گوش مدير برسانند و پيشنهادهاي خود را ارائه نمايند.

4-   احترام به افراد: كاركنان به اين  باور دست يابند  كه مي توانند همگام با  نيازهاي سازمان رشد كنند. درسازمان خلاق كار بصورت گروهي انجام مي شود و گروههاي  كيفيت  نيز  نقش مؤثري در جهش آنها دارند .

5-   ارائه خدمات عمومي: هدف نهايي توجه به  نياز جامعه و جلب رضايت  آحاد مردم است.

6-   امنيت شغلي، روابط دائمي و بلند مدت كاركنان از ديگر  ويژگيهاي  آن است.

7-   مديران، عامل تغيير و تحول را با خشنودي پذيرفته و در برابر آن مقاومت نمي كنند طبيعي  است در چنين محيطي، ضرورت  ندارد كه مدير وقت زيادي از خود را براي چگونگي با تغييرات اختصاص دهد زيرا همه به اين باور رسيده اند كه تغيير يك ارزش است.

در محيط يا سازمان فقير از حيث خلاقيت، تمايل به ريسك، بروز فكر انتقادي و ميل به تغيير، كاهش قابل توجهي مي يابد و علت پديد آمدن چنين حالتي را بايد عمدتا در رفتارهاي كليشه اي و مملو از محدوديتها ، ارزيابيهاي ناكام كننده، روح محافظه كاري،‌ مقررات دست و پا گير، نا امني شغلي، ابهام در هدف و بي توجهي به افراد خلاق  بايد جستجو كرد.

 ج- مديريت 

نقش مديريت در مجموعه هايي مثل روابط عمومي كه خلاقيت  و نوآوري از ضروريات  و عامل اصلي آن به شمار مي رود، بسيار مهم و حساس است. زيرا مديريت مي تواند توانايي و استعداد خلاقيت  و نوآوري را در افراد ايجاد، ترويج و تشويق كند و يا رفتار و عملكرد او مي تواند مانع اين امر حياتي شود.

هنر مدير خلاق عبارت است از: استفاده از خلاقيت ديگران و پيدا كردن ذهن هاي خلاق. مدير بايد فضايي بيافريند كه خودش بتواند  خلاق باشد و افراد  سازمان را هم  نيز براي خلاقيت تحريك  كند . و اين فضا فضايي است كه از كار روزمره به دور است و اقتضاء مي كند تا هر كسي مشكلش را خودش حل كند.

تكنيكهاي بروز خلاقيت :

الف-  آموزش مستقيم

ب - فهرست كردن ويژگيها

ج - روشهاي گروهي  

الف ) آموزش مستقيم

در اين تكنيك خلاقيت را مي توان با آموختن راههاي خلاق شدن و پرهيز از كاربرد رهيافتهايي كه در حل مشكلات معمول است زياد كرد. اين روش كه بنام آموزش مستقيم معروف است بر اين پايه  فرضي قرار دارد كه چون  افراد بيشتر تمايل دارند  كه در حل مشكلات از راه حل هاي رايج استفاده كنند اين امر آنها را از بكارگيري  توانمنديها و ظرفيتهاي  واقعي شان باز مي دارد بنابراين روش آموزش  مستقيم  كه در جستجوي  راه حل هاي  بديع  و نو است  زمينه مساعدي براي رشد انديشه هاي خلاق  فراهم  مي سازد. 

ب) فهرست كردن ويژگيها

 در اين روش تصميم گيرنده ابتدا ويژگي اصلي مربوط به راه حل هاي مرسوم را  پيدا كرده و سپس هريك از ويژگيهاي اصلي را جدا جدا بررسي مي كند. و آنگاه  تا جايي كه ممكن است نسبت به تغيير هر كدام از آنها  همت مي گمارد و در راستاي همين تغيير هر طرحي دارد ولو آنكه خنده دار نيز باشد، بدون چشم پوشي فهرست مي كند. و وقتي كه فهرست جامعي تهيه  كرد و اشكالات را مشخص نمود گزينه هاي مؤثر و سودمند را انتخاب  و بقيه  را حذف مي كند و...

ج ) روشهاي  گروهي

بيشترين تلاش در زمينه پرورش و بروز خلاقيت را مي توان در حوزه كارهاي گروهي مشاهده كرد.

يكي از تكنيكهاي متداول در ايجاد خلاقيت، برگزاري جلسات  خلاقيت زاست  كه به جلسات  طوفان فكري شهرت دارد. اين جلسات، غير رسمي و كاملا آزاد است كه پيشنهاد ها  و راه حل هاي همكاران درباره يك موضوع خاص ماننده نحوه برگزاري نمايشگاه، انتخاب شعار تبليغاتي،رفع  يك مشكل  به وجود  آمده و...  جمع آوري مي كنند. در برگزاري جلسات  توفان فكري بر ويژگيهاي زير تأكيد مي شود:

1-   پيشنهادها زياد و متنوع  هستند و در تقابل  افكار پيشنهادهاي  جالبي يافت مي شود.

2-   افراد شركت  كننده در جلسه از پيشنهادها و راه حلهاي ظاهرا غير ممكن اجتناب  نمي كنند.

3-   در اين جلسات افراد مختلف با گرايش ها و تخصص هاي مختلف حضور مي يابند .

4-   جلسات طوفان فكري خارج از موقعيت هاي اداري تشكيل شده و حتي  از نظر  محل  برگزاري هم متفاوتند .  

نتيجه گيري

اگر روابط عمومي ها بخواهند داراي نقش محوري در فرايند تصميم گيري سازمانها باشند بايد همگام با پيشرفت هاي علم و تكنولوژي زمينه و بستري مناسب را جهت  ارتقاء توانمنديها و فعاليتهاي  خود فراهم كنند. اين بستر و زمينه خلاقيت  است كه نياز به كار دسته جمعي ، هم دلي ، آموزش ، تشويق ، تغيير نوع نگرش و... دارد. 

منابع:

1-   پيرخايفي، علي رضا، خلاقيت ، مديريت و كار آفريني www.magiran.com

2-   تبريزي،جعفرصادق، خلاقيت و نوآوري و مديريت (1) و (2) www.tbsmed.ac.ir

3-   محمدي ناهيد،  خلاقيت در مديريت www.fekreno.org

4-   ميرزا آقايي، حميد، خلاقيت  نياز امروزه www.fekreno.org  

5-   آيا خلاقيت را مي توان آموزش داد www.smeir.ir

6-   افراد خلاق چه ويژگيهايي دارند  www.fekreno.org

7-   تكنيك خلاقيت، شش كلاه تفكر  www.fekreno.org

8-   توفان فكري ، www.fekreno.org

9-   خلاقيت را چگونه رشد دهيم www.vastvisionteam.blogsky.com