|
|
|
پرورش هوش اخلاقي در كودكان |
|
|
|
ما چگونه به كودكانمان درست و غلط را آموزش مي دهيم ؟آنها چگونه و از كجا دلسوزي ،مهرباني و ديگر ارزش هاي اخلاقي مهم را ياد مي گيرند؟آيا روش هاي علمي وجود دارد تا والدين جهت شكل دهي ويژگيهاي كودكانشان ،از آنها بهره گيرند؟ اينها برخي از سوالاتي هستند كه معمولا به ذهن والدين و دست اندركاران پرورش و تربيت كودكان مي رسد، به همين جهت ابتدا به اختصار نظرات برخي از مولفان و نظريه پردازان را مرور كرده و در پايان به ارائه چند راهكار ساده خواهيم پرداخت . يكي از ابعاد رشد و تحول ، كه از دوران كودكي تا سال هاي بزرگسالي ،در كنار ديگر ابعاد رشد شكل مي گيرد،رشد اخلاقي كودكان است .وقتي مردم درباره رشد اخلاقي صحبت مي كنند، آنها به رفتار و نگرش هاي خودشان نسبت به ساير مردم در جامعه اشاره دارند،به عبارتي آنها به پيروي ما از هنجارهاي اجتماعي ،مقررات و قوانين ،عرف و آداب و رسوم توجه مي كنند .البته به زبان ساده و در مورد كودكان ،ما توانايي آنها را در تمايز درست از غلط توصيف مي كنيم . دو نظريه پرداز و روانشناس معروف ، ژان پياژه و لارنس گلبرگ ، رشد اخلاقي كودكان را مطالعه كردند. پياژه مشاهده كرد كه چگونه استدلال اخلاقي در كودكان شكل مي گيرد.او دريافت در كودكان خردسال ،در مقايسه با كودكان بزرگتر ،ادراك ابتداي تري از رفتار درست -غلط دارند. پياژه با طرح اين پرسش اساسي كه كدام رفتار بدتر است ؟ ، مشاهده كرد كه كودكان خردسال رفتار بد را به وسيله ميزان صدمه اي كه به خاطر رفتار شخص ايجاد شده قضاوت مي كنند، او داستانهايي را در قالب معما يا مساله اخلاقي بود براي آنها تعريف مي كرد و از آنها مي خواست بگويند " چه كسي رفتارش بدتر است ؟" به عنوان مثال ،يكي از داستان ها به اين شرح بود : پسري كه بطور اتفاقي 15 فنجان را مي شكند كار بدتري كرده است يا پسري كه از روي لجبازي و عصبانيت ،هنگامي كه مادرش در آن اطراف نيست ، يك فنجان را مي شكند؟ پياژه مشاهده كرد كودكان خردسال ، رفتار بد را به پسري كه فنجان بيشتري شكسته است نسبت دادند و اين امر صرف نظر از نيت كودك دوم بود . پياژه اين استدلال اخلاقي را ، اخلاق عيني يا واقع گرايي اخلاقي ناميده ،در حالي كه كودكان بزرگتر رفتار بد را به پسري كه فقط يك فنجان شكسته بود نسبت دادند.،زيرا انگيزه او بد بود.مسلما اين نوع استدلال پيشرفته تر از استدلال اخلاق عيني است .از نظر پياژه به نظر نمي رسد كودكان بتوانند اين مرحله از رشد اخلاقي را كاملا قبل از سنين 12 يا 13 سالگي كسب كنند. نظريه پرداز و مولفي ديگر ، يعني لارنس گلبرگ كار پياژه را تا سنين جواني و بزرگسالي ادامه داد. گلبرگ سطح اول را پيش عرفي ناميد.در اين سطح كودكان با اجتناب از تنبيه و برآوردن نيازها ي خود رفتار صحيح را نشان مي دهند .(در اين سطح مرحله اول مساوي تنبيه -اطاعت و مرحله دوم با فرد گرايي توصيف مي شود ). اين سطح و مرحله هايش كارهاي كودكان خردسال تا 10 سالگي را توجه مي كند .سطح دوم ،عرفي خوانده مي شود ، در اين سطح كودكان بيشتر با زندگي بر اساس انتظارات ديگران و انجام كار صحيح به دليل اينكه براي گروه مناسب است ،رفتار مي كند.(مرحله سوم با انطباق بين افراد و مرحله چهارم با نظام اجتماعي و تبعيت از قانون مرتبط است ).اين سطح و مرحله هايش با ويژگي هاي كودكان بالاي 10 سال تا دوران بزرگسالي مطابقت دارد. سطح سوم ،پس عرفي ناميده مي شود .در طي اين سطح افراد رفتارشان را به وسيله ارزش ها و اعتقادات گروهي و به عبارتي معيارهاي جهاني ارزيابي مي كنند و رفتارها را با جامعه اي كه با آنها زندگي مي كنند فكنترل مي نمايند.به اين ترتيب رفتار صحيح بر اساس يك قرار داد اجتماعي با ديگران و مطابق با اصول اخلاق جهاني كه ممكن است بر مبناي قوانين جوامع بشري پايه ريزي شده باشد.(در اين سطح مرحله پنجم با قرار دادهاي اجتماعي و حقوق فردي ،مرحله ششم با علم اخلاق و نوعدوستي مطابقت دارد.) با آن كه ديدگاه هاي ديگري نيز از سوي مولفان ديگر ارائه شده و افراد متعددي با مراحل رشد اخلاقي پياژه و گلبرگ اتفاق نظر نداشته و از آنها انتقاد مي كنند، اما همچنان اين پرسش اصلي براي والدين باقي است كه ما چگونه رفتار اخلاقي را به كودكان آموزش مي دهيم؟ يكي ديگر از مسائل اساسي كه همواره در اكثر مسائل (مانند رشد هوش ،شكل گيري شخصيت و...) انساني مطرح است ، تعيين ميزان سهم "طبيعت-تربيت " است .متعادل ترين نظر در اين بين آن است كه رشد اخلاقي حاصل تعامل بين طبيعت و تربيت است . اخلاق در نتيجه تعامل عواملي مانند نظرات والدين ، روش هاي انضباطي و همچنين انتخاب ها و اختيارات خود كودكان شكل مي گيرد.كودك از تجارب اوليه خود براي تشخيص درست از غلط بهره مي گيرد .در عين حال هنگامي كه نياز به تربيت و پرورش دارند ،والدين به طور متعادل نيازهايشان را برآورده مي سازند ،بدين ترتيب ياد مي گيرند در زندگي مقررات را بپذيرند و ياس ها را تحمل كنند. دوست داشتن افراطي و برآوردن نيازها صرف نظر از خواسته ها و نيازهاي كودك، او را لوس مي كند.اين سبب مي شود كودكان در اولين مراحل رشد اخلاقي بر اساس فردگرايي خودخواهانه مغرور شوند. اين مساله براي كودكان دو ساله خوب است ،براي شش ساله ها قابل تحمل و در 12 ساله ها و يا سنسن بالاتر مضر است . محدوديت زياد موجب مي گردد كودك احساس كم ارزشي و فقدان خويشتن داري كند.اين روش ها موجب بهم ريختن سلامت رواني كودك مي شوند ، او فردي بسيار سركش يا بسيار مطيع ،ليكن به شكلي بيمارگونه و ناسالم ،خواهد شد. با اندكي تامل مي توان دريافت رسيدن به تعادل مشكل است .با برقراري انضباط ما فقط رفتار غلط را تنبيه نمي كنيم يا باعث ايجاد محدوديت نمي شويم بلكه چگونگي تشخيص درست از غلط را آموزش مي دهيم. حتي به رغم مقررات و نظام هاي اجتماعي ، كودكان در سنين بالاتر مي توانند تصميم بگيرند و انتخاب كنند كه از قوانين و مقررات جامعه پيروي نمايند يا نه . در نهايت والدين در درك رشد اخلاقي بايد اين واقعيت را بپذيرند كه بايد كودكانشان را ارزيابي كنند تا اهداف بهتري را براي رشد فردي آنها برگزينند. به تازگي مولفان ، اصطلاح تازه اي را تحت عنوان هوش اخلاقي سعي دارند در روانشناسي وارد نمايند .در اين زمينه مايكل بوريا ده نكته را براي پرورش كودكاني اخلاقي يا ايجاد هوش اخلاقي پيشنهاد مي دهد ، كه ابتدا رئوس اين موارد را مرور كرده و سپس به اختصار به شرح هر يك مي پردازد:
1-احساس تعهد در راستاي ايجاد و پرورش كودكي اخلاقي 2-تلاش براي آن كه الگويي نمونه يا يك مثال اخلاقي قوي باشيد. 3-شناختن باورها و عقايد خودتان ، ضمن تلاش براي سهيم كردن ديگران 4-از لحظات آموختني به خوبي بهره بگيريد. 5-انضباط را به عنوان يك درس اخلاقي به كار بنديد. 6-توقع رفتاري اخلاقي داشته باشيد . 7-نسبت به آثار رفتارها واكنش نشان دهيد. 8-رفتارهاي اخلاقي را تقويت كرده و پاداش دهيد . 9-به طور روزانه اصول اخلاقي را اولويت بندي نماييد. 10-مشاركت و ثبت قانون طلايي از نظر دكتر مايكل بوريا ، خانه بهترين مدرسه براي آموزش رفتارهاي اخلاقي است .در اين راستا ،او ده نكته را جهت ايجاد هوش اخلاقي به والدين پيشنهاد مي دهد. 1- احساس تعهد در جهت پرورش كودكي اخلاقي يك سوال اساسي آن است كه پرورش يك كودك اخلاقي چه مقدار براي شما اهميت دارد؟ چراكه تحقيقات نشان داده اند ،والديني كه شديدا احساس نياز به شكل دادن رفتارهاي اخلاقي در كودكانشان مي نمايند، يا ترس از ايجاد اخلاق هاي زشت در آنها دارند ، معمولا موفق بوده اند، زيرا خودشان را براي تلاش ذز اين مورد متعهد كرده اند.بنابراين اگر شما واقعا مي خواهيد كودكي داراي اخلاق داشته باشيد ، بايد احساس تعهد شخصي براي پرورش او نموده و اين تعهد تا نيل به هدف تداوم يابد. 2- تلاش براي آن كه الگويي نمونه يا يك مثال اخلاقي قوي باشيد والدين اولين و قوي ترين الگو يا معلم اخلاق براي كودكانشان هستند، بنابراين مطمئن شويد همان رفتارهاي اخلاقي را كه از كودكتان انتظار داريد ، انجام دهيد تا آنها از شما فراگيرند. 3-شناخت باورها و عقايد خودتان ضمن سهيم كردن آنها با ديگران پيش از آنكه بتوانيد كودكي با اخلاق پرورش دهيد ، بايد درباره آنچه كه به آن باور داريد با خودتان صادق و صريح باشيد ، بنابراين مدتي كوتاه به تمامي ارزش هايتان فكر كنيد .سپس درباره اين كه چرا شما اين روش اجراي خاص خودتان را داريد ،به طور منظم با كودكتان صحبت كرده و نظراتتان را با او در ميان گذاريد. 4-از لحظات آموختن به خوبي بهره بگيريد بهترين لحظه هاي آموزش معمولا غيرمنتظره و اتفاقي هستند و بر خلاف تصور ،از پيش برنامه ريزي نشده اند.هر گاه بحث موضوعات اخلاقي به ميان آمد ،از آن فرصت استفاده كنيد ،آنها به شما و كودك كمك مي نمايند تا باورهاي اخلاقي استواري را كه در هدايت مستمر رفتارهايش براي تمامي زندگي موثرند،رشد دهد. 5-انضباط را به عنوان يك درس اخلاقي به كار بنديد انظباط موثر موجب مراقبت از كودك در اين امر مي شود تا تشخصي دهد كه چرا رفتارش اشتباه است وچگونه مي تواندذ آن را اصلاح و تصحيح نمايد. در اين راستا ، استفاده از پرسش هاي صحيح به كودكان كمك مي نمايد به اين توانايي دست يابند كه نظ ديگران را درباره رفتارشان دريابند و توانايي درك نتايج رفتارهايشان را توسعه دهند. 6-توقع رفتارهاي اخلاقي داشته باشيد در اين زمينه نتيجه مطالعات روشن بوده است ،كودكاني كه رفتارهاي اخلاقي دارند ،والديني دارند كه از آنها انتظارات داشته اند چنين عمل كنند.توقعات و انتظارات شما از كودكتان ، به منزله تعيين نوعي استاندارد براي رفتارهاي آنهاست . 7-نسبت به آثار رفتارهاي واكنش نشان دهيد محققين ابراز مي كنند كه يكي از بهترين تمرين هاي سازنده اخلاق ، اشاره به اثر رفتار كودك بر شخص ديگر است ، انجام اين كار موجب افزايش رشد اخلاقي كودك مي شود. 8-رفتارهاي اخلاقي كودك را تقويت كرده و پاداش دهيد يكي از ساده ترين راههاي كمك به كودك در جهت كسب رفتارهاي جديد اين است كه پس از وقوع آن رفتارها ، آنها را پاداش داده و تحسين نماييد . پس با هدف شكل دهي رفتارهاي اخلاقي ، كودك را زير نظر بگيريد و با شرح اينكه چرا رفتارش خوب بوده و شما براي آن ارزش قائليد، آن را تقويت نماييد. 9-هر روز اصول اخلاقي را اولويت بندي كنيد. كودكان با خواندن اصول اخلاقي در متن كتابها ياد نمي گيرند چگونه افراد با اخلاق بشوند ، بلكه تنها با انجام كارهاي خوب ، اين امر را مي آموزند، كودك را جهت كمك براي ايجاد تغيير در دنياي خودش تشويق كنيد و هميشه او را ياري دهيد تا نتيجه مثبت عمل خود را بر روي حالات ديگران درك و تشخيص دهد .هدف نهايي و واقعي براي كودكان آن است كه هرچه كمتر و كمتر به راهنمايي بزرگسالان وابسته باشند و اصول اخلاقي بايد به زندگي روزمره آنها وارد شده و ضمنا آنها را براي خودشان دروني سازند ، اين امر تنها زماني روي مي دهد كه والدين بر اهميت فضيلت ها دائما تاكيد كنند و بچه هايشان هم مكررا اين رفتارهاي اخلاقي را تمرين كنند. 10-مشاركت و ثبت قانون طلايي به كودكتان قانون طلايي را كه بسياري از تمدن ها را در طول قرن ها هدايت و راهنمايي كرده است [ و سخن پيامبر اسلام(ص) نيز هست ] آموزش دهيد: " با ديگران همانگونه رفتار كنيد ، كه مي خواهيد با شما رفتار شود ." به او يادآوري كنيد از خودش قبل از هر كاري بپرسد "آيا من دوست دارم ، ديگري با من اين طور رفتار كند؟" تلاش كنيد اين اصل ، قانون اساسي اخلاقي خانواده شما باشد.
**** منبع : مقاله " پرورش هوش اخلاقي در كودكان "-نويسنده : رونالد هاكسلي -ترجمه :دكتر فرناز كشاورزي - عضو هيات علمي گروه روانشناسي دانشگاه آزاد اسلامي -تهران-روزنامه همشهري 12 بهمن 1382 - صفحه 12- صفحه زندگي
|
|
|
|
|
|
|
| برای اطلاع از به روز شدن سايت فکرنو ، ابتدا نام و سپس پست الکترونيکی خود را وارد نماييد. |
|
جستجو در سايت فکر نو |
|
|
|
خلاقیت-نوآوری -کارآفرینی-خلاقیت-نوآوری -کارآفرینی-خلاقیت-نوآوری -کارآفرینی-خلاقیت-نوآوری -کارآفرینی-خلاقیت-نوآوری -کارآفرینی-خلاقیت-نوآوری -کارآفرینی-خلاقیت-نوآوری -کارآفرینی
|
|
|
|
|
|
سایت فکرنو-سایت خلاقیت ،نوآوری و کارآفرینی
خلاقیت-نوآوری -کارآفرینی
