|
|
در ترم جاری تحصیلی، 1200 نفر
از دانشجویان دانشگاه تگزاس در آستین، پیش‌قدم شده‌اند تا در برنامه‌ای
آزمایشی، به‌جای کتاب‌های درسی چاپی از دستگاه کتاب‌خوان الکترونیکی کیندل
آمازون استفاده کنند که محتوای کتاب‌های درسی آنان را در خود ذخیره کرده است.
در دانشگاه ایالتی نورث‌وست میسوری در مریویل نیز کلاس‌های درس از صفحات
الکترونیکی سونی در کنار لپتاپ‌های دانشجویان استفاده می‌کنند.
این کار قسمتی از برنامه فراگیر کردن کتاب‌های الکترونیکی طی 5 سال آینده است.
فهرست دانشگاه‌ها هم‌چنان در حال طولانی‌تر شدن است. ظرف 18 ماه گذشته، ناشران
کتاب‌های درسی به این سمت روی آورده‌اند که نسخه‌های الکترونیکی کتاب‌های خود
را بیشتر و بیشتر به صورت آنلاین منتشر کنند و دانشگاه‌های سراسر جهان نیز به
تجربه کردن کتاب‌های درسی الکترونیکی روی آورده‌اند.
کوین هگارتی، مدیر ارشد بازرگانی دانشگاه تگزاس در آستین می‌گوید: «کتاب‌های
درسی الکترونیکی و دستگاه‌های ای‌ریدر هنوز در جریان اصلی بازار قرار ندارند،
ولی هم‌اکنون در نقطه مرزی ورود این کتاب‌ها به بازار قرار داریم». در حقیقت،
ناشران کتاب‌های دانشگاهی دست و پا می‌زنند تا خود را با شرایط جدید وفق بدهند
و در جریان انقلابی که در پیش است، نگاهی دوباره به عملکرد خود در چند دهه
گذشته بیاندازند، و در مدل تجاری خود که برای سالیان متمادی فروش کتاب‌های چاپی
سنگین و حجیم به قیمت‌های بسیار بالا بود، تجدید نظر کنند.
افزایش مدل‌های تجاری جدید که هنوز هیچ یک از آنها برنده قطعی رقابت نیستند؛ در
اثر فعل و انفعال دست کم سه نیرو شکل گرفته است: صفحات الکترونیکی و نمایشگرهای
جدید برای خواندن و ارتباط با محتوای کتاب‌های درسی الکترونیک؛ مدل‌های جدید
تجاری برای ارائه محتوای کیفی به قیمتی که دانشجویان و دانشگاهیان بتوانند آن
را بپردازند؛ و مفاهیم جدید برای خود محتوا، و این‌که چگونه تولید می‌شود.
ای-ریدر کیندل محصول شرکت
آمازون فراسوی سیاه و سفید
از نگاه سخت‌افزاری، ای‌بوک‌های درسی از فواید نوآوری‌های پر شتاب در
دستگاه‌های الکترونیکی نمایشگرهای متنی بهره می‌برند. بیشتر مدل‌های جدیدترین
نسل صفحات الکترونیکی مانند Kindle 2 آمازون و یا PRS-700 سونی، از نمایشگرهایی
بهره می‌برند که بر پایه فناوری شرکت E-ink در کمبریج ماساچوست ساخته شده است.
این نمایشگرها، متن و تصویر
را به گونه‌ای نشان می‌دهند که با شفافیت و وضوح چاپ روی کاغذ برابری می‌کند،
در نتیجه خواندن کتاب با استفاده از این نمایشگرها، خیلی راحت‌تر از خواندن متن
روی نمایشگرهای کریستال مایع لپتاپها و رایانه‌های شخصی خواهد بود.
علاوه بر این، باتری دستگاه کتاب‌خوان الکترونیکی چندین روز دوام می‌آورد؛ زیرا
این نمایشگرها تنها هنگامی برق مصرف می‌کنند که تصویر عوض شود، مثلا هنگامی‌که
می‌خواهید صفحه را "ورق بزنید". اولین نسل از این‌گونه صفحات الکترونیکی که
کمتر از یک سال قبل به بازار عرضه شد، سبب افزایش شدید میزان خرید ای‌بوک شد و
این قابلیت را فراهم کرد که کار مشابهی را با ای‌بوک‌های درسی انجام دهد.
ولی صفحات الکترونیکی کنونی کتاب‌های درسی، برای این‌که تبدیل به ابزار اصلی
خواندن کتاب‌های درسی شوند، راه درازی را در پیش دارند. برای مثال، اکثر آنها
طوری طراحی شده‌اند که یک کتاب از اول تا به انتها خوانده شود. «ولی درصد خیلی
کمی از دانشجویان، یک کتاب درسی را از اول تا به آخر می‌خوانند».
این را پل کلوت که هدایت پروژه کتاب‌های درسی الکترونیک دانشگاه ایالتی
نورث‌وست میسوری را بر عهده دارد، می‌گوید. او به یاد می‌آورد که چگونه دانشگاه
در ترم پاییز سال 2008، تست آزمایشی خود را روی صفحات الکترونیکی مدل PRS-505
شرکت سونی با کتاب‌های الکترونیکی از 6 ناشر کتاب‌های درسی آغاز کرد. این کار،
یک شکست کامل با تقریبا 200 دانشجوی داوطلب بود. کلات می‌گوید آنها می‌خواستند
کاری را انجام دهند که همیشه انجام داده بودند، کتاب را ورق بزنند تا چیزهایی
را که در کلاس نفهمیده بودند، بخوانند؛ یا قسمت‌های کوتاهی از فصل‌های میانی
کتاب را بخوانند، یا شکل خاصی را در کتاب بیابند. ولی دستگاه، برای چنین منظوری
طراحی نشده بود، و کاربران را ناامید کرد.
در ترم جاری، سونی صفحه الکترونیکی را با دستگاه جدیدتر خود، مدل PRS-700
جایگزین کرد. به گفته کلات، کاربری‌های جستجو و هدایت و توانایی آن برای ورق
زدن یک صفحه با حرکت دادن انگشت روی صفحه نمایشگر لمسی آن، عکس العمل‌های مثبت
خیلی بیشتری را با خود به همراه آورد.
مشکل دیگر صفحات الکترونیکی فعلی، این است که آنها نمایشگرهای سیاه و سفید
کوچکی دارند که فقط کمی از یک مستطیل 9 در 12 سانتی‌متر بزرگ‌تر است. این ابعاد
باعث می‌شود که آنها برای بیشتر کتاب‌های علمی نامناسب باشند که عموما از صفحات
بزرگ و تصاویر واشکال و نمودارهای رنگی بهره می‌برند. به گفته هگارتی «تا زمانی
که این دستگاه‌ها پیشرفت نکنند، بازار آنها نیز گسترش نخواهد یافت».
خیلی از شرکت‌های بزرگ ناشر کتاب‌های درسی، تا زمانی که این پیشرفت‌ها حاصل
نشود، حاضر به همکاری جهت آزمایش صفحات الکترونیکی نخواهند شد. ولی اکنون،
سازندگان وعده می‌دهند که ظرف یک یا دو سال آینده، صفحات الکترونیکی با
نمایشگرهای بزرگ رنگی به بازار عرضه خواهند شد. هگارتی چنین پیش‌بینی می‌کند که
اگر چنین شود، نقطه جهشی برای این صفحات الکترونیکی خواهد بود. او می‌گوید:
«این کار یک گام خیلی بزرگ به جلو خواهد بود».
البته اگر مسئله قیمت حل شود. جو اسپوزیتو، مشاور در رسانه‌های دیجیتال و
مدیرعامل سابق دایره‌المعارف آنلاین بریتانیکا، اشاره می‌کند که قیمت
دستگاه‌های تخصیص داده شده برای این پروژه‌ها از 350 دلار شروع می‌شود. شاید
خواندن یک کتاب درسی الکترونیکی روی لپ‌تاپ خیلی برای چشم راحت نباشد، ولی اکثر
دانشجویان در حال حاضر لپ‌تاپ دارند که با یک نمایشگر رنگی کامل می‌شود.
اسپوزیتو می‌گوید: «لپ‌تاپ دانشجویان، یک رقیب و مانع عمده برای دیگر
دستگاه‌های خواندن کتاب‌های الکترونیک است».
استانزا، نرم افزار کتاب خوان الکترونیکی گوشی همراه آی فونبه همین دلیل است که
دانشگاه ایالتی میسوری در حال اجرای یک پروژه آزمایشی با موضوع استفاده از
لپ‌تاپ برای خواندن کتاب‌های درسی الکترونیک است که با شرکت 500 دانشجو از 11
رشته انجام می‌شود. هدف از اجرای این پروژه، مقایسه میزان یادگیری درس‌ها بین
دانشجویانی است که از کتاب‌های چاپی، لپ‌تاپ یا صفحات الکترونیکی استفاده
می‌کنند.
این، رویکردی عاقلانه است. پنج سال پیش، دستگاه‌هایی مانند کیندل حتی وجود هم
نداشتند. این‌که پنج سال دیگر دانشجویان از چه دستگاهی برای مطالعه کتاب‌های
درسی الکترونیکی خود استفاده خواهند کرد را هیچ کس نمی‌تواند حدس بزند، هر چند
خیلی از مردم به تکاملی همگرا در لپتاپها، صفحات الکترونیک، دستگاه‌های پخش
موسیقی قابل‌حمل و گوشی‌های همراه هوشمند امید دارند.
مرزهای بین این دستگاه‌ها هر روز محوتر می‌شوند! این پیش‌بینی نیلان چوکسی، از
موسسان و مدیر عامل شرکت لکسایکل است که نرم‌افزار استانزا، ابزار محبوب مطالعه
کتاب‌های الکترونیک را بر روی گوشی‌های همراه آی‌فون تولید می‌کند. او می‌گوید:
«همه در حال مسابقه هستند تا بتوانند دستگاهی همه منظوره بسازند».
ولی ابداع یک دستگاه مفهوم دیگری هم دارد. اینترنت تغییرات دردناکی را برای
صنعت موسیقی به همراه آورد. این صنعت تا پیش از ظهور اینترنت بر فروش محتوای
موسیقی روی یک رسانه فیزیکی، مانند سی‌دی یا نوار تکیه داشت. آیا دستگاه‌های
بهتر هم بلای مشابهی را بر سر صنعت نشر کتب درسی خواهند آورد؟
ناشران کتاب نیز مانند صنعت موسیقی، تمایلی به قرار دادن محتوای تولید شده روی
شبکه نداشتند، چون از دزدی ادبی و احتمال این‌که این کار میزان فروش کتاب‌های
سنتی کاغذی آنها را کم کند، هراس داشتند. اگر اکنون آنها به این کار علاقه‌مند
شده‌اند، تا حد بسیار زیادی به این دلیل است که این نگرانی آنها با درک مسئله
دیگری جبران شده است و آن، این‌که فهمیده‌اند کتاب‌های درسی الکترونیک
می‌توانند راهی برای مقابله با بزرگ‌ترین تهدید در مقابل منافعشان نشان دهد:
بازار بزرگ کتاب‌های دست دوم.
به لطف وجود اینترنت، آن‌چه روزی تنها در اختیار کتاب‌فروشی‌های محلی فروش کتاب
دست دوم بود، امروزه بدل به یک بازار بین‌المللی آنلاین گسترده و پیچیده شده
است. به گفته اسپوزیتو، در ایالات متحده امریکا بازار کتاب‌های درسی نو، رقمی
در حدود 5.5 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود؛ ولی بازار کتاب‌های دست دوم که به
موازات آن برقرار است نیز تقریبا یک سوم این رقم را به خود اختصاص می‌دهد.
ناشران امیدوارند با پایین آوردن قیمت کتاب‌های الکترونیک بتوانند بازار
کتاب‌های دست دوم را از میان بردارند، چراکه در حال حاضر هیچ سودی از این بازار
عاید آنها نمی‌شود و فروش ویرایش الکترونیکی کتاب‌های درسی در هر ترم؛ که
می‌تواند با به‌روز رسانی‌های منظم نیز همراه باشد؛ جای چاپ ویرایش جدید
کتاب‌های درسی را خواهد گرفت.
ولی به عقیده اسپوزیتو، اشتیاق ناشران برای کتاب‌های درسی الکترونیک، در حد
محدودی باقی خواهد ماند. «فروش کتاب‌های درسی الکترونیک، بازار بسیار بزرگی
برای ناشران است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. ولی ناشران علاقه‌ای به خروج از
بازار کتاب‌های کاغذی ندارند، چرا که بیش از 90 درصد از فروش آنها را تشکیل
می‌دهد».
این دفاع از کتاب‌های کاغذی را می‌توان از نسخه‌های الکترونیکی ارائه شده آنها
دریافت، که معمولا رونوشت الکترونیکی کتاب‌های چاپ شده کاغذی است، و به طور
آنلاین به دانشجویان فروخته می‌شود. این نسخه‌ها معمولا تنها پایه‌ای‌ترین
کاربری‌ها را در خود دارد، مانند چاپ، علامت گذاری روی یک قسمت و حاشیه‌نویسی
الکترونیکی در کنار یک پاراگراف.
کنسرسیوم کورس اسمارتولی بزرگ‌ترین بازار کتاب‌های درسی آن هم با فاصله زیاد،
ایالات متحده است و شرکت‌هایی که بتوانند در این بازار پیروز شوند، معمولا
بازار جهانی را نیز به چنگ می‌آورند. به همین دلیل در همین جا است که تکامل
مدل‌های تجاری کتاب‌های درسی الکترونیک شکل می‌گیرد.
بزرگ‌ترین بازیگر در این میان، کنسرسیوم در بلمونت کالیفرنیا به‌نام
کورس‌اسمارت است. این کنسرسیوم توسط پنج ناشر بزرگ ایجاد شده که روی هم رفته 85
درصد از بازار جهانی کتاب‌های درسی چاپ شده را در اختیار دارند. این شرکت‌ها
عبارتند از: پیرسون؛ کنگیج لرنینگ؛ مک‌گراو هیل؛ جان وایلی اند سانز؛ و بدفورد،
فریمن اند روث پابلیشینگ گروپ. شون دیواین، مدیرعامل کورس‌اسمارت می‌گوید: «ما
برای اولین بار، حجم عظیمی از کتاب‌های درسی را در کنار هم و در یک پلت‌فورم
مشترک جمع و عرضه کرده‌ایم».
کورس‌اسمارت، کتاب‌های درسی الکترونیکی را به قیمتی در حد نصف ویرایش کاغذی
آنها می‌فروشد و تاکنون نیز تقریبا 5800 عنوان کتاب درسی الکترونیکی را در
وب‌سایت شرکت عرضه کرده است. این میزان تقریبا یک سوم عناوین کتاب‌های درسی
محبوب در تمام جهان را شامل می‌شود. دانشجویانی که کتاب‌ها را می‌خرند، موظف به
تبعیت از قوانین مدیریت حقوق دیجیتال هستند. تاریخ اعتبار کپی خریداری شده توسط
آنها در پایان ترم سپری می‌شود، و بعد از آن دیگر قابل دسترسی نیست. مدیریت
حقوق دیجیتال کورس‌اسمارت هم‌چنین دانشجویان را از انتقال کتاب دانلود شده روی
یک کامپیوتر به دستگاه دیگر منع می‌کند، پرینت را به حداکثر ده برگ در هر بار
محدود می‌کند، و اجازه می‌دهد که کل کتاب تنها یک بار پرینت شود.
آیا هزینه ای-بوک در برابر خرید کتاب کاغذی به صرفه است؟خرید عمده
با این وجود، به ادعای دیواین، خرید کتاب‌های درسی الکترونیک از کورس‌اسمارت
توسط دانشجویان با شتاب در حال افزایش است. نظرسنجی بهمن‌ماه گذشته در دانشگاه
ایالتی میسوری نشان داد که اگر تمام شرایط برابر باشد، نیمی از دانشجویان
کتاب‌های کاغذی را ترجیح می‌دهند و تقریبا یک‌چهارم آنها کتاب‌های الکترونیکی
را؛ در حالی که یک چهارم باقیمانده نظر خاصی در این مورد ندارند. ولی هنگامی که
از آنان پرسیده شد اگر بخواهند خودشان کتاب را بخرند، کدام یک را انتخاب
می‌کنند؛ تقریبا 80 درصد از دانشجویان گفتند که کتاب الکترونیکی را به دلیل
ارزان‌تر بودن انتخاب می‌کنند.
تست‌های در حال انجام روی کتاب‌های الکترونیکی کورس‌اسمارت که در سیستم
دانشگاهی اوهایو در حال انجام است، نشان داد که آنها هزینه‌ها را برای
دانشجویان پایین می‌آورند ( دانشجویان در ایالات متحده به طور متوسط سالیانه
900 دلار معادل نهصد هزار تومان خرج خرید کتاب‌های درسی چاپی می‌کنند) و عملکرد
درسی دانشجویان استفاده کننده از آنها نیز کاملا مشابه زمانی است که از
کتاب‌های چاپی استفاده می‌کردند. این نتیجه‌گیری را پیتر مورای، رئیس اجرایی
توسعه خدمات جدید در شبکه اطلاعاتی و کتابخانه‌ای اوهایو، واقع در کلمبوس
اوهایو بیان داشت. این شبکه به سیستم دانشگاهی اوهایو در این پروژه کمک کرده
است.
از سوی دیگر، ائتلافی از گروه‌های دانشجویی در ایالات متحده که برای پایین آمدن
قیمت کتاب‌ها تلاش می‌کنند، فکر می‌کنند که دانشجویان در حال سرکیسه شدن هستند؛
و از آن مهم‌تر این‌که هزینه "اجاره" یک فایل الکترونیکی خیلی بالا است، در
حالی‌که هزینه خیلی کمی برای ناشر دارد. در حقیقت، اگر یک کتاب درسی الکترونیک
به طور متوسط قیمتی نصف ویرایش چاپی آن داشته باشد، میزان صرفه‌جویی واقعی خیلی
کمتر است؛ چون خریداران یک کتاب چاپی نو تقریبا همین مقدار را با فروش دوباره
آن به دست می‌آورند و دانشجویان سال‌های بعد، یک کتاب استفاده شده را به قیمت
مشابه یا کمتر از نو می‌خرند.
هگارتی معتقد است پرداخت نیمی از قیمت یک کتاب چاپی برای اجاره ویرایش
الکترونیکی آن، در حالی که خیلی زود اعتبارش تمام می‌شود، «بیش از حد گران»
است. او می‌گوید به جای این‌که دانشجویان را رها کنیم تا مانند افراد بی‌پناه
در این بازار عمل کنند، باید دانشگاه‌ها یا ائتلافی از دانشگاه‌ها قدم به میان
بگذارند و از ظرفیت خود برای خرید عمده استفاده کنند تا بتوانند با چانه زدن با
ناشران، قیمت را برای استفاده از کتاب‌ها در محل دانشگاه پایین بیاورند؛ درست
مانند کاری که خیلی از دانشگاه‌ها برای ویرایش آنلاین بسیاری از مجلات علمی
انجام می‌دهند.
کتاب‌های درسی الکترونیکی را که به این روش خریداری شوند، می‌توان برای استفاده
در محل دانشگاه مجانی کرد، یا به صورت هزینه ثابتی که در هزینه‌های شهریه دیده
شده است، در نظر گرفت. او می‌گوید: «مدل برنده شامل حق امتیاز محتوا خواهد بود
که تا حد زیادی شبیه امتیاز استفاده از مواد در آزمایشگاه‌ها است، اساتید
فرم‌ها را امضا خواهند کرد و دانشجویان، آنها را به طور الکترونیک از کتابخانه
خارج می‌کنند، همان‌گونه که برای کتاب‌های چاپی انجام می‌شود».
کلوت نیز از چنین طرحی استقبال می‌کند. دانشگاه ایالتی نورث‌وست میسوری در حال
حاضر تقریبا 800 هزار دلار در سال برای ده‌ها هزار نسخه چاپی از کتاب‌های درسی
هزینه می‌کند. دانشگاه این کتاب‌ها را به دانشجویان اجاره می‌دهد و 80 تا 90
دلار در هر ترم برای تهیه کتاب‌ها از دانشجویان می‌گیرد. او فکر می‌کند که
استفاده از یک مدل اجازه استفاده از کتاب‌های الکترونیک در محل دانشگاه،
می‌تواند دست کم این هزینه را برای دانشجویان به نصف کاهش دهد.
پروژه ملی نظارت بر کتاب‌های الکترونیک در انگلستان در حال آزمودن مدلی مشابه
مدل پیشنهادی فوق است. این پروژه امتیاز 36 عنوان کتاب را در حوزه‌های بازرگانی
و مدیریت، مهندسی، پزشکی و علوم رسانه از سپتامبر 2007 / شهریور 1386 تا آگوست
2009 / مرداد 1388 به مبلغ تقریبی یک میلیون دلار گرفته و آنها را رایگان در
اختیار تمام دانشگاه‌های انگلستان قرار داده است. لیان ارنی، رئیس گروه
جمع‌آوری اطلاعات کمیته سیستم‌های اطلاعاتی پیوسته اعتقاد دارد که این، آینده
است. این کمیته که در لندن مستقر است و هدایت این پروژه را بر عهده دارد، توسط
هیئت‌مدیره صندوق حمایتی تحصیلات تکمیلی انگلستان دایر شده تا با توسعه
نوآوری‌های فناوری، به آموزش کمک کند.
****
|
