بحث گروهي، فرصتي براي ابراز عقايد و تجربيات دانش‌آموزان

روش تدريس بحث گروهي، يكي از انواع روش‌هاي سنتي است كه در بيشتر مدارس دنيا در طول تاريخ آموزش و پرورش از آن استفاده كرده‌اند و امروزه نيز يكي از متداولترين روش‌هاي حاكم بر مدارس است.

روش بحث گروهي گفتگويي است سنجيده و منظم درباره موضوعي خاص كه مورد علاقه مشترك شركت‌كنندگان در بحث است. روش بحث گروهي، براي كلاس‌هايي قابل اجراست كه جمعيتي بين شش تا 20 نفر داشته باشند.

در صورت بالابودن جمعيت كلاس، بايد آنها را به گروه‌هاي كوچكتر تقسيم و يا از روش‌هاي ديگر استفاده كرد. در اين روش، معمولاً معلم موضوع يا مسأله خاصي را مطرح مي‌كند و شاگردان درباره آن به مطالعه، انديشه، بحث و اظهارنظر مي‌پردازند و نتيجه مي‌گيرند، بنابراين برخلاف روش سخنراني در اين روش، شاگردان در فعاليت‌هاي آموزشي، فعالانه شركت مي‌كنند و مسئوليت يادگيري را به عهده مي‌گيرند.

آنها در ضمن مباحثه، از انديشه و نگرش‌هاي خود با ذكر دلايل متكي بر حقايق، مفاهيم و اصول علمي دفاع مي‌كنند.

در اجراي صحيح بحث گروهي، شاگردان بايد توانايي سازماندهي عقايد و ديدگاه‌هاي خود، انتقادات ديگران – چه درست و چه نادرست – و ارزيابي نظرهاي مختلف را در ضمن بحث داشته باشند. به عبارت ديگر روش بحث گروهي، روشي است كه به شاگردان فرصت مي‌دهد تا نظرها، عقايد و تجربيات خود را با ديگران در ميان بگذارند و انديشه‌هاي خود را با دلايل مستند بيان كنند.

ليكن چنانچه بحث گروهي به درستي انجام نشود، وقت گروه به صحبت‌هاي بي‌نتيجه صرف مي‌شود.

بحث گروهي در زمينه موضوعاتي كه خصوصيات زير را داشته باشند به كار مي‌رود:

موضوع، موردعلاقه شركت‌كنندگان در بحث باشد، موضوع مورد بحث در زمينه‌اي باشد كه شركت‌كنندگان درباره آن اطلاعاتي داشته باشند و يا بتوانند اطلاعاتي كسب كنند تا به اين وسيله بحث گروهي براي آنان معني و مفهوم داشته باشد.

موضوع بحث براي شركت‌كنندگان قابل فهم و آسان باشد، موضوع بحث در زمينه‌اي باشد كه بتوان نظرات متفاوتي درباره آن اظهار داشت.

در چه موقعيتي و براي چه هدفي مي‌توان از روش بحث گروهي استفاده كرد؟

علاوه بر انتقال مفاهيم و تبادل انديشه براي نيل به اهداف زير مي‌توان از روش بحث گروهي استفاده كرد.

- ايجاد علاقه و آگاهي مشترك در زمينه خاص.

- ايجاد و پرورش تفكر انتقادي.

- ايجاد توانايي اظهارنظر در جمع.

- تقويت توانايي انتقادپذيري.

- ايجاد و تقويت توانايي مديريت و رهبري در گروه.

- تقويت قدرت بيان و استدلال.

- تقويت قدرت تجزيه و تحليل و تصميم‌گيري.

- آشنايي با روش كسب اطلاعات و حل مسائل.

- ايجاد رابطه مطلوب اجتماعي.

ترتيب نشستن

ترتيب قرار گرفتن دانش‌آموزان در جلسه بحث گروهي بايد برخلاف روش سخنراني باشد كه معلم در مقابل تمامي افراد كلاس قرار مي‌گيرد.

در بحث گروهي بهتر است افراد مانند جلسات سمينار يك دايره تشكيل دهند، و معلم هم مانند يكي از دانش‌آموزان در جايي از اين دايره قرار بگيرد، نه به دور از آنها و در مقابل آنها. اين طرز نشستن تماس چشمي ميان تمامي افراد شركت‌كننده در بحث را ممكن مي‌كند.

پژوهش‌هاي انجام شده نشان داده‌اند كه تماس مستقيم چشمي ميان اعضاء گروه ارتباط ميان آنها را افزايش مي‌دهد.

وظايف شاگردان در بحث گروهي

مهمترين وظايف شاگردان در جريان بحث گروهي عبارت است از:

- درباره موضوع مورد بحث فكر و مطالعه كنند، عقايد و تجربيات خود را در جلسه مطرح كنند، با دقت به جريان بحث و گفت‌وگو گوش دهند، در صورت بي توجهي، از اعضا بخواهند كه آن را دوباره توضيح دهند، در جريان بحث گروهي، با يكديگر به طور خصوصي صحبت نكنند، انتظار نداشته باشند كه نظر آنها حتماً پذيرفته شود، اگر نظر و پيشنهادي دارند به طور صريح بيان كنند و پس از پايان بحث، در مورد برنامه آينده تصميم‌گيري كنند.

در پاسخ به اين پرسش كه سهم معلم در بحث گروهي چه قدر بايد باشد جواب مشخصي وجود ندارد.

مي‌تــوان گفت نقش معلم از به عهده گرفتن بيــشتر بحث‌ها تا تقريباً ساكت ماندن در طول جلسه بحث را شامل مي‌شود.

هر چه معلم بيشتر صحبت كند، دانش‌آموزان كمتر فرصت شركت در بحث را پيدا مي‌كنند و روش بحث گروهي فايده كمتري به آنها مي‌رساند. بنابراين معلم بايد نقش خود را در صحبت كردن به حداقل برساند.

بهترين روشي كه معلم در بحث گروهي بايد در پيش‌گيرد، اين است كه بعد از صحبت‌هاي معمولي روزانه و معرفي موضوع بحث، بلافاصله سكوت كند و به صورت شنونده‌اي علاقه‌مند درآيد. بيشترين نقشي را كه مي‌توان در بحث گروهي به عهده معلم گذاشت آن است كه به عنوان رئيس جلسه وقت افراد كلاس را نگه دارد و نظم جلسه را حفظ كند.

حتي بعضي از معلمان از اين كار هم سرباز مي‌زنند و رياست جلسه را به يكي از دانش‌آموزان واگذار مي‌كنند.

ايــن كار معلم را براي گوش‌دادن به مطـالب آزاد مي‌كند و مانع مي‌شود كه دانش‌آموزان به جاي خطاب به يكديگر مرتباً او را مورد خطاب قرار دهند .

در اين حالت، معلم به صورت يك شنونده كاملاً فعال درمي‌آيد و مي‌توان جريان بحث را به دقت دنبال كند و از مطالب بحث يادداشت بردارد تا بعد در مواقع لازم نظر خود را درباره آنها اظهار كند.

وظيفه اصلي معلم در بحث گروهي عبارت است از تحليل و ارزشيابي جريان بحث، منطق، سازمان و صحت مطالب گفته شده، روشن كردن اين مطالب براي شركت‌كنندگان در بحث مفيد است، اما اين گونه باز خورد معلم به افراد نبايد در برگيرنده انتقادهاي شخصي او باشد و مدت زيادي از وقت گروه را بگيرد.

البــته لازم نيست كه معلم در تمامي مدت بحث ساكت بماند، بلكه مي‌تواند نقش هدايت كننده بحث را به عهده بگيرد.

مثلاً آنجا كه بحث به بن بست مي‌رسد، يا از مسير اصلي‌اش خارج مي‌شود، معلم مي‌تواند وارد بحث شود و در حداقل زمان بحث را از بن‌بست خارج و به مسير اصلي‌اش هدايت كند.

الف) محاسن: با بحث‌ گروهي افراد مي‌توانند در عقايد و تجربيات يكديگر سهيم شوند، همكاري گروهي و احساس دوستي در ميان اعضاء تقويت مي‌شود، فرصتي فراهم مي‌شود كه افراد خود را مورد ارزيابي قرار دهند، اعتماد به نفس در افراد تقويت و روحيه نقادي در آنها ايجاد مي‌شود، بحث گروهي، هراس افراد كمرو و خجالتي را براي صحبت كردن در حضور جمع كاهش مي‌دهد.

ب) محدوديت‌ها: اين روش‌ را براي تعـــداد كم حدود شش تا 20 نفر مي‌توان به كار برد و در گروه‌هايي كه تعداد آنها بيشتر از 20 نفر باشد بحث گروهي مشكل مي‌شود. اين روش براي دانش‌آموزان خردسال دوره ابتدايي كارآيي زيادي ندارد.

زيرا بحث كردن احتياج به تفكر و تعقل منطقي دارد كه اين توانايي در كودكان سنين پايين رشد نكرده است.

ولي از دوره راهنمايي به بالا مي‌توان از اين روش استفاده كرد.

اگر بحث گروهي درست سازمان نيابد و افراد شركت كننده نقش خود را به خوبي ايفا نكنند، نتيجه مفيدي عايد نخواهد شد، بحث گروهي را در تمامي موضوع‌ها و درس‌ها نمي‌توان به كاربرد بلكه از اين روش‌ در زمينه‌هايي كه جنبه اجتماعي دارد و تمام افراد در آنها علاقه مشترك دارند، استفاده مي‌شود.

روش بحث گروهي يكي از روش‌هاي مؤثر آموزشي است، زيرا محور كار در اين روش فعاليت شاگرد است.

اين روش، براي كلاس‌هاي كم جمعيت قابل اجرا است.

در اين روش، مطالب علمي مستــقيماً توسط معلم در اختيار شاگردان قرار نمي‌گيرد.

معرفي منابع توسط معلم صورت مي‌گيرد، اما شاگردان خود به مطالعه و جمع‌آوري اطلاعات مي‌پردازند.

در اين روش علاقه و تسلط شاگرد برمحتوا بسيار مهم است. در اين روش علاوه بركسب اطلاعات علمي، تفكر شاگرد پرورش مي‌يابد، توانايي اظهارنظر در جمع در او ايجاد مي‌شود و انتقاد پذير و انتقادگر بار مي‌آيد.

دانش‌آموزي كه كم حرف مي‌زند و زياد گوش مي‌كند. فرصت كافي مي‌يابد تا صحبت كردن را تمرين كند و چگونگي ابراز عقايد خود را ياد بگيرد.

علاوه براين، توانايي مديريت قدرت بيان، استدلال و تجزيه و تحليل و تصميم‌گيري‌اش تقويت مي‌شود. روش بحث گروهي، اگر به دقت طراحي و اجرا نشود، موجب بدآموزي خواهد شد.

- سيف،‌ علي اكبر، روان شناسي پرورشي (روان‌شناسي يادگيري و آموزش) انتشارات آگاه، تهران، چاپ شانزدهم (1375)

- شعباني، حسن، مهارت‌هاي آموزشي و پرورشي، انتشارات سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت) تهران، چاپ ششم(1376)

-صفوي، امان‌اله، كليات روش‌ها و فنون تدريس، نشر معاصر تهران، چاپ ششم(1381)